青海贵德县文昌宫山门 摄影：喜热布
摘要：文章从诠释学的视角对《文昌帝君阴骘文》汉藏两种文本进行了比较研究，并在此基础上勾勒出藏译本《文昌帝君阴骘文》的叙事风格、表达方式和发挥的主要思想功能。对藏族高僧大德在推动文昌帝君信仰于甘青藏区传播过程中发挥的独特作用、藏区文昌帝君信仰与藏传佛教信仰间的关系等作了探讨。
关键词：文昌帝君；文本；藏区
文昌帝君是中国道教的一大神灵，约明清之际自汉地传入甘青藏区，虽然历史上有其在卫藏等地流传的记载，但最终还是成为安多地区民间信仰的主要形式之一，并作为民间的地方保护神受到供奉，形成了极具安多地区风格特色并至今影响巨大的文昌帝君信仰体系。长期以来学界对安多地区文昌帝君信仰的研究十分兴盛，已有不少成果问世[2]，其中看本加新近出版的《安多藏区的文昌神信仰研究》[3]一书最具代表性。此书不但系统探究了文昌帝君信仰在藏区传播的历史流变与现实功能，更为可贵的是搜集收录了诸多文昌信仰的汉藏文文献资料，其中部分为首次披露。这些资料具有重要的历史文献价值和现实研究意义，其中《文昌帝君阴骘文》藏译本的发现，在笔者看来也是他对学界的一大贡献，但可惜的是他在这部著作中没有将其还译为汉文，并作相关的比较研究。后学不揣浅陋，依照藏文语境及其表达方式试将其还译为汉文并与汉文原本进行异同比较，以求教于方家学者。
一、《文昌帝君阴骘文》与甘青藏区的文昌信仰
清代以降，藏族高僧大德撰写了各种有关文昌帝君的祈愿文、酬补经和占卜书，还将一些道教文本翻译为藏文。[4]其中收录在青海塔尔寺寺主第四世阿嘉·洛桑加央嘉措文集中的道教文本《文昌帝君阴骘文》[5]，就是由他从蒙古文翻译为藏文的。
《文昌帝君阴骘文》是以文昌帝君之名，扶鸾降笔而成的劝善书，约成文于元代[6]，作者不详，其晚于《太上感应篇》，有各种手抄、刊刻本，清代道士将其收入《道藏辑要》，《昭代丛书别集》《三益集》中也均有收录。现将其原文引录于此：
帝君曰：吾一十七世为士大夫身，未尝虐民酷吏，救人之难，济人之急，悯人之孤，容人之过，广行阴骘，上格苍穹。人能如我存心，天必赐汝以福。于是训于人曰：
昔于公治狱，大兴驷马之门；窦氏济人，高折五枝之桂。救蚁，中状元之选；埋蛇，享宰相之荣。欲广福田，须凭心地。行时时之方便，作种种之阴功。利物利人，修善修福。正直代天行化，慈祥为国救民。存平等心，扩宽大量。忠主孝亲，敬兄信友。各睦夫妇，教训子孙。毋慢师长，毋侮圣言。或奉真朝斗，或拜佛念经。报答四恩，广行三教。谈道义而化奸顽，讲经史而晓愚昧。济急如济涸辙之鱼，救危如救密罗之雀。矜孤恤寡，敬老怜贫，举善荐贤，饶人责己。措衣食，周道路之饥寒；施棺椁，免尸骸之暴露。家富，提携亲戚；岁饥，赈济邻朋。斗秤须要公平，不可轻出重入；奴仆待之宽恕，岂宜备责苛求。印造经文，创修寺院。舍药材以拯疾苦，施茶水以解渴烦。点夜灯以照人行，造河船以济人渡。或买物而放生，或持斋而戒杀。举步常看虫蚁，禁火莫烧山林。勿登山而网禽鸟，勿临水而毒鱼虾。勿宰耕牛，勿弃字纸。勿谋人之财产，勿妒人之技能，勿淫人之妻女，勿唆人之争讼，勿坏人之名利，勿破人之婚姻。勿因私雠，使人兄弟不和；勿因小利，使人父子不睦。勿倚权势而辱善良，勿恃富豪而欺穷困。依本分而致谦恭，守规矩而遵法度。谐和宗族，解释冤怨。善人则亲近之，助德行于身心；恶人则远避之，杜灾殃于眉睫。常须隐恶扬善，不可口是心非；恒记有益之语，罔谈非礼之言。剪碍道之荆榛，除当途之瓦石。修数百年崎岖之路，造千万人来往之桥。垂训以格人非，捐资以成人美。作事须循天理，出言要顺人心。见先哲于羹墙，慎独知于衾影。诸恶莫作，众善奉行。永无恶曜加临，常有吉神拥护。近报则在自己，远报则在儿孙。百福骈臻，千祥云集，岂不从阴骘中得来者哉！[7]
此汉文文本现流传于青海省贵德县文昌庙，与通行的版本在词句上略有不同。《文昌帝君阴骘文》是道教劝善书之一种，以通俗的语言劝人行善积阴德，久久必将得到神灵赐福。“阴骘”一词出自《尚书·洪范》之“惟天阴骘下民”，意为冥冥之中老天在暗中护佑人们，在一定程度上具有天人感应的含义，要求人们自己多积阴德阴功，行善做好事不要到处张扬，悄悄地做，即使独处的时候也不做坏事，若能如此，洞察一切的文昌帝君就会暗暗保佑你，赐予你福禄寿。文本中还充满了佛教思想色彩，不乏许多佛教名言，如：“‘诸恶莫作，众善奉行’；‘报答四恩’；‘印造经文，创修寺院’；‘或拜佛念经’；‘近报则在自己，远报则在儿孙’等佛教生死轮回说和因果报应论，另外也汲取了佛教的一些戒律，例如：‘或买物而放生，或持斋而戒杀’；‘举步常看虫蚁’，提倡慈悲、戒杀、放生等佛教理念。”[8]
笔者先将藏文译本《文昌帝君阴骘文》译为汉文，再与汉文原本进行比较[9]。以下为藏文译本与笔者的汉译：
།། ལྷ་ཡི་རྒྱལ་བོ（པོ）་བིན་ཆང་གི་ཟབ་བརླིང་བསོད་ནམས་བསོག་པའི་ཆོས། བིན་ཆང་ལྷ་ཡི་རྒྱལ་བོ（པོ）་ཡི། །ཆོས་ཀྱི་བསླབ་ཚིག་འདི་ལྟ་སྟེ། །ངེད་ནི་སྐྱེ་བ་བཅུ་བདུན་བར། །བློན་པོ་མི་བཟང་གྱུར་བ（པ）འི་དུས། །ཉི་མ་གཅིག་གི་ཡུན་ཙམ་ལའང་།བློན་པོ་ཕལ་བ（པ）་འབངས་རྣམས་ལ། །ཆགས་སྡང་ཀུན་སློང་བྱས་པ་མེད། །རྟག་ཏུ་མི་ཡི་སྡུག་བསྔལ་བསལ། །ཉམས་ཐག་མི་ཡི་ཡིད་གསོས་ཤིང་། །གཉེན་བྲལ་མི་རྣམས་བརྩེ་བས་བསྐྱང་། །མི་ཡི་ལོག་བསྒྲུབ་བཟོད་པར་བྱས། །ཟབ་བརླིང་བསོད་ནམས་བསོག་ཚུལ་ལ། །ཤིན་ཏུ་འགྲུས་པར་བྱས་པའི་མཐུས། །གོང་མ་གནམ་གྱི་རྒྱལ་པོ་ཡི། ། ཐུགས་ལ་གསལ་གྱུར་བཀའི་ལུང་གིས། ། ཆེན་པོ་ལྷ་ཡི་གོ་ས་བསྩལ། །སེམས་ཅན་རྨོངས་པ་ཁྱེད་རྣམས་ཀྱང་། ། ངེད་ལྟར་སེམས་རྒྱ་བསྐྱེད་ནུས་ན། །གོང་མ་གནམ་གྱི་རྒྱལ་བོ（པ）ས་ཀྱང་། །དབང་མེད་ཁྱེད་ལ་བསོད་རྣམས་དང་། ། ལས་ཀྱི་བགོ་སྐལ་གནང་བར་འགྱུར། ། དེས་ན་ངེས་པར་བསླབ་བྱའི་ཆོས་འདི་ནི། །བྲིས་ནས་འགྲོ་བ་མང་པོར་གསལ་བར་ཤོད། །དེ་ཡང་དང་བོ（པོ）ར་ཡུས་ཀུང་ཟེར་བ་ཡི། །མི་ཞིག་ཞལ་ལྕེ་གཅོད་དགོས་དུས་གཏན་ཏུ（དུ）། །དྲང་བོ（པོ）ར་བཅད་པས་རྗེས་སུ་ཡི་གེ་ཡི། ། བློན་པོ་ངོ་མཐོ་གཙོ་བོའི་གོ་སར་སླེབ（ས）། །ཏྭ་ཡི་རིགས་སུ་བྱུང་བའི་བུད་མེད་ཞིག། གང་ཡོད་ནོར་གྱིས་ཡང་ཡང་འགྲོ་མང་ལ། །ཕན་པ་བསྒྲུབ་མཐུས་རང་གི་བུ་ལྔ་བོ（པོ）། །ཐམས་ཅད་གཙོ་བོའི་གོ་ས་ཐོབ་པར་གྱུར། །དེ་ཡང་བུ་འགའ་ཞིག་གིས་ཉམས་ཆུང་གི །གྲོག་མ་མང་པོ་གསོས་ཤིང（ས）་བསྐྱབ་པའི་མཐུས། །འདེམས་དཀྲུགས་བགྱིས་ཏེ་ཊྭང་ཡྭོན་ཞེས་བྱ་བའི། །བློན་ཆེན་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་གོ་ས་ཐོབ། །ཁ་ཅིག་གིས་ནི་སྡིག་ཅན་དུག་གི（ས）་སྦྲུལ། །མགོ་གཉིས་པ་ཞིག་མཐོང་ཀྱ（ཡ）ང་དེའི་སྐྱོན་གྱིས། །གོས་པ་མེད་གྱུར་རྐྱེན་གྱིས་རྗེས་སུ་ཡང་། །ཡིག་བློན་གཙོ་བོའི་གོ་ས་ཐོབ་པར་གྱུར། །དེས་ན་སེམས་ཅན་ཁྱེད་ཅག་ཐམས་ཅད་ཀྱང་། །བསོད་ནམས་འཕེལ་བར་འདོད་ན་སེམས་གྱི་རྒྱ། །བསྐྱེད་དེ་བློ་གཏད་ཐུབ་པར་ཤེས་པར་གྱིས། །ནམ་དུའང་མི་ལ་ཕན་འདོགས་ཡིད་ལ་ཞོགས། །རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཟབ་ཅིང་བརླིང་བ་ཡི། །བསོད་ནམས་བསོག་ལ་རྩོན་པབསྒྲུབ་པ་གྱིས། བ（པ）ར་འདོད་ན་སེམས་ཀྱི་རྒྱ། །བསྐྱེད་དེ་བློ་གཏད་ཐུབ་པ་ཤེས་པར་གྱིས། །ནམ་དུའང་མི་（ལ）ཕན་འདོགས་ཡིད་ལ་ཞོགས། །རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་ཟབ་ཅིང་བརླིང་བ་ཡི། །བསོད་ནམས་བསོག་ལ་བརྩོན་པ་བསྒྲུབ་པ་གྱིས། །དངོས་སྐྱེས་གང་ལའང་ཕན་པ་བསྒྲུབ་པ་དང་། །མི་ལ་ཕན་པའི་བྱ་བ་འབད་པས་སྒྲུབས། །བཟང་འཛོམས་དགེ་ཚོགས་བསྒྲུབ་ལ་བརྩོན་པར་གྱིས། ། བརྟན་གཞུང་བཟང་བོ（པོ）ས་གནམ་རྗེའི་བཞེད་པའི་ངོར། །ཁྲིམས་ཀྱི་ལུགས་སྲོལ་དངོས་ལྟར་འགྲོ་བར་གྱིས། །བརྩེ་བ་སྙིང་རྗེས་རྒྱལ་ཁམས་ཡོངས་ཀྱི་དོན། །སེམས་ཅན་ཐམས་ཅད་བདེ་ཞིང་སྐྱིད་དུ་ཆུག། བདག་པོའི་བྱ་བ་དྲང་པོས་བསྒྲུང（བ）་པ་དང་། །ཕ་མར་དྲིན་གཟོའི་བསམ་པ་རྒྱུན་དུ་གྱིས། །ཕུ་བོར་གུས་ཤིང་རང་གི་ཟླ་གྲོགས་ལ། །བློ་གཏད་ཐུབ་པའི་བསམ་པ་ཡངས་པར་གྱིས། ། ཡང་ན་གནམ་གྱི་རྗེ་བོ་ལྷ་བསྟེན་ནས། །གནས་རི་གནམ་ལ་གསོལ་མཆོད་བྱེད་པ་དང་། །ཡང་ན་སངས་རྒྱས་དངོས་ལ་གསོལ་བཏབ་སྟེ། །བསྟན་པའི་ལུགས་སྲོལ་ཆོས་མཐུ་བསྒོམ་བསྒྲུབ་གྱིས། །གནས་སྐབས་གང་དུའང་དྲིན་ཅན་རྣམ་བཞི་ལ། །བསམ་པ་ཐག་པས་དྲིན་ལན་ལོན་པར་གྱིས། །སྒོ་བསམ་བསྟན་པའི་བསླབ་བྱ་མཐའ་དག་ནི། །མྱུར་བ་ཉིད་དུ་འབད་པའི（ས）་དར་བར་གྱིས། །གང་ཞིག་ཉམས་ཐག་རྣམས་ནི་སྐྱབས་གསོས་ཕྱིར། །རྒྱར་ཆུད་ཆུ་འགྲམ་འཕང་（ས་）བ（པ）འི་ཉ་རྣམས་སོམས། །ཉེས་སྤྱོད་སྐྲག་རྣམས་སྐྱོབ་ཅིང་བསྐྱང་བའི་ཕྱིར། ། རྙོད་དང་སྙི་རུ་འཐོག་པའི་བྱེའུ་སོམས། །དྭ་ཕྲུག་སྐྱོབས་ཅིང་ཡུག（ས）་མོར་སྙིང་རྗེ་སྐྱེད། །རྒན་རྒོན་རྣམས་ལ་བརྩེ་ཞིང་བྱམས་པ་དང་། །སྡུག་ཆད་རྣམས་ལ་ཕན་པ་བསྒྲུབ་པར་གྱིས། །གོས་དང་ཟས་ལས་ཐབས་རྣམ་གང་དྲག་གིས། །ལམ་འགྲོ་ལྟོགས་གྲང་རྣམས་ལ་འགྱེད་དུ་བགོས། །གདུང་སྒྲོམ་བཟོས་ནས་རྟེན་མེད་ཐང་བསྐྱུར་མིའི། །རུས་འཐོར་བླངས་ནས་ས་ལ་སྦེད་པར་གྱིས། །ཕྱུག་པོ་ཡིན་ཚེ་རང་གི་ཉེ་འབྲེལ་དང་། །གཉེན་བཤེས་རྣམས་ལ་ནོར་གྱིས་ཕན་པ་སྒྲུབས། །མུ་གེའི་ལོ་ལ་ཉེ་འཁོར་དབུལ་འཕོངས་ལ། །སྦྱིན་པ་བཏང་ནས་དབུགས་ནི་འབྱུང་བར་གྱིས། ། བྲེ་ཤིང་ཉག་སྲང་མཁོ་སྤྱད་པའི་ཚེ། །ཆེ་ཆུང་མཐོ་དམན་གཉིས་མེད་དྲང་བོ（པོ）ར་སྤྱོད། །ཕར་སྟེར་མ་ཉུང་ལྷག་པོ་སྟེར་ལ་（ག）རྩོན། །བྲན་གཡོག་བཀོལ་ཚེ་སེམས་ཡང་བྱམས་སྐྱོངས་གྱིས། །རང་འདོད་བྱུང་རྒྱལ་མ་བྱེད་བློ་བསྒྲིམ་དཔྱོད། །སངས་རྒྱས་བྱང་ཆུབ་སེམས་དཔའི་མདོ་དང་སྔགས། །དངོས་ཀྱི་ཆོས་རྣམས་པར་བཏབ་སྤེལ་བར་གྱིས། །ལྷ་ཁང་མཆོད་རྟེན་སོ་སོར་ཞིག་གསོས་གྱིས། །སྨན་བཅོས་བསྒྲུབ（ས）་ནས་ནད་རིམས་སེལ་བར་གྱིས། །ཇ་ཆུ་བཙལ་ནས་སྐོམས་གདུང་བཅིལ་བར་གྱིས། །ཡང་ན་སེམས་ཅན་སྲོག་བླུས་བདེ་བར་ཐོངས། ། དེ་མིན་བསྙེན་གནས་སྡོམ་པ་བསྲུངས་ནས་ཀྱང་། །གོམ་པ་འདོར་མིན་དབྱེ་ཕྱེད་འཛེམས་པར་གྱིས། །གོམ་གང་འདོར་ཀྱང་འབུ་སྲིན་མིག་འོག་ཆུག །མེ་མདག་བླང་ཀྱང་རྩི་ཤིང་སྐམ་པོར་གཟོབ། །མཚན་མོ་ཞུན་སྦོར་ལམ་འགྲོའི་མུན་ནག་སོལ། །གྲུ་གཟིངས་བཅོས་ནས་ཆུ་ལ་བརྒལ་འདོད་སྒྲོལ། །རི་ལ་འཛེགས་ནས་བྱ་བྱི（དུ）་རི་དྭགས་རིགས། །སྙིར་འཛིན་བདའ་ལ་ཞེན་པ་མ་ཆེ་ཞིག །ཆུ་བོ་དཀྲུགས་ནས་ཉ་སོགས་ཆུའི་སྲོག་ཆགས། །བདས་ཏེ་གཏོར་འདོད་བསམ་ངན་མ་བསྐྱེད་ཅིག །ཤེད་གླང་ནོར་ཟོག་དུད་འགྲོ་རྣམས་མ་གསོད། །ཆོས་ཡིག་ཡིག་འབྲུ་སྣང་མེད་མ་འདོར་ཞིག མི་ཡི་ནོར་རྫས་གཡོ་ཐབས་ཀྱིས་མ་ལེན། །བསྒྲིན་ཅིང་མཁས་པ་གཞན་ལ་ཕྲག་མ་དོག །གཞན་གྱི་བུད་མེད་བུ་མོར་བག་མ་ཆགས། །མི་ཡི་ཁ་མཆུར་ངན་མཆུས་མ་དཀྲུགས་ཤིག །མི་ཡི་མིང་རྙེད་འཇོམས་ཕྱིར་མ་སྨོད་ཅིག །མི་ཡི་མཛའ་བཤེས་བཤིག་ནས་འཕྲལ་མ་བྱེད། ། རང་གི་འཁོན་གྱིས་མི་སྤུན་དབྱེན་མ་བྱིད། །རྙེད་ཆུང་ཕྱིར་དུ་ཕ་བུ་འཁྲུག་མ་འཇུག །རང་གི་ལུང་ལས་གཟི་བརྗིད་ཁེངས་པ་ཡིས། །ཉམས་ཆུང་སེམས་བཟང་མི་རྣམས་ཞུམ་མ་བྱེད། །ང་ནི་གཙོ་བོ་ཡིན་སྙམ་སྙེམས་པ་ཡིས། །སྡུག་ཅིང་འཕོངས་པ་རྣམས་ལ་བརྙས་མ་བྱེད། ། མཁས་པ་ཡོན་ཏན་ཅན་རྣམས་འཕྲད་པའི་ཚེ། ། བརྟན་པོའི་ཡིད་ཀྱིས་ཡུན་རིང་འདྲེས་བྱས་ཏེ། །ལུས་སེམས་ཡོན་ཏན་སྤྱོད་པ་དཔེ་ལ་ཞོག །གཞུང་ངན་མི་དང་འཕྲད་ཚེ་མ་བཤོལ་ན། །མཐོང་བཞིན་རྐྱེན་ངན་སྡུག་སྦྱོར་དོགས་ཟོན་གྱིས། གཞན་སྐྱོན་སྦས་ནས་སྙན་བཟང་སྤེལ་ལ་རྩོན། བྱ་བ་གང་ལའང་ཁ་ནས་འཐད་འཐད་འདྲའི། །ནང་དུ་ལོག་པར་འགྲོ་བའི་སེམས་མ་འཆང་། །ལམ་ཆེན་འགོག་པའི་ཤིང་ཚེར་ཀྲ་བ་སོགས། །འབྲེག་ཅིང་ལམ་གྱི་ས་རྡོ་བསལ་བར་གྱིས། །བརྒྱ་ཕྲག་ལོ་མང་སོང་བའི་ཞིག་རལ་ལམ། །རང་གིས་གང་ལྕོགས་གང་ནུས་ཞིག་གསོས་ཀྱིས། །སྟོང་ཕྲག་ཁྲི་ཕྲག་མི་མང་ཡས་མན་དུ། །རྒྱུ་འགྲུལ་བྱེད་པའི་ཟམ་པ་བརྟན་པོ་བསྒྲུབ། །བསླབ་བྱ་ཆོས་བྲིས་མི་ཡི་འཁྲུལ་བ་སོལ། །མཁས་པ་གཞན་ལ་ནོར་གྱིས་ཕན་བཏགས་ཏེ། །དེ་ཡི་མཁས་པའི་ཡིན་ཏན་ཅི་ལོན་གྱིས། བྱ་བ་བསྒྲུབ་ན་ལྷ་ཡི་དགོངས་པར་བསྟུན། །གཏམ་སྨྲ་ཚེ་ན་གཞན་ཡིད་མགུ་བར་སྨྲོས་། །ཁྱེད་ཅག་མི་རྣམས་ངེས་པར་ཁང་བ་ཡི། །བར་མཚམས་དག་ཏུ་སྔོན་བྱོན་དམ་པ་རྣམས། །མཇལ་བ་ལྟ་བུའི་གུས་སེམས་བསྐྱེད་པའི་སྟེང་། །རང་གི་མལ་ལམ་མུན་པ་གྲིབ་མའི་ནང་། །གཅིག་པུར་འདུག་ནས་གང་ཤེས་དཔྱོད་པའི་ཚེ། །བརྟན་པོའི་ཡིད་ཀྱིས་བྱ་བ་ངན་པའི་རིགས། །གང་ལའང་ཅི་བྱུང་ན་ཡང་མི་འགྲོ་ཞིང་། །བྱ་བ་བཟང་བོ（པོ）འི་རིགས་རྣམས་ཐམས་ཅད་ལ། །བསམ་པ་ཐག་པས་བརྩོན་པ་བྱས་གྱུར་ན། །གཟའ་སྐར་དྲག་པོས་ལུས་ལ་གཏན་མི་གནོད། །འགོ་བའི་ལྷ་ཡིས་མི་མངོན་རང་ལུས་བསྲུང་། །འཕྲལ་དུ་བཟང་ངན་འབྲས་བུ་ལུས་ཀྱིས་མྱོང་། །ཕུགས་སུ་བཟང་ངན་རིགས་བརྒྱུད་དག་ལ་སྨིན། །བསོད་ནམས་བརྒྱ་ཕྲག་ལྷན་དུ་ལྷུན་འགྲུབ་ཅིང་། །བཀྲ་ཤིས་སྟོང་ཕྲག་རྒྱུན་དུ་ཚོགས་པ་གང་། །ཟབ་བརླིང་དགེ་བ་སྡུག་པའི་ངང་ཚུལ་ནི། །ཚོགས་པར་བྱས་པ་འདི་ལས་གཞན་དུ་ཅི། །ཞེས་གསུངས་སོ། །འདི་ཡི་ཕན་ཡོན་འདི་ལྟ་སྟེ། །ཆོས་འདིའི་ཤོག་ལྡེབས་གཅིག་ཙམ་ཞིག །གུས་པས་བྲིས་ཏེ་རྒྱུན་དུ་བལྟས། །ཡིད་ཆེས་དད་པས་རྗེས་འབྲང（ས）་ནས། །ལོ་གཉིས་པ（བ）ར་དུ་འདི་ནང་བཞིན། །ལེ་ལོར་མེད་པར་བསྲུང་ནུས་ན། །མྱོང་ངེས་སྡུག་བསྔལ་དྲུང（ས）་ནས་འབྱིན། །ལོ་བཞིའི་བར་དུ་བསྲུང་ནུས་ན། །བསོད་ནམས་གོ་འཕང་ངང་གིས་འདུ། །ལོ་བདུན་བར་དུ་བསྲུང་ནུས་ན། །བུ་དང་ཚ་བོས་གཙོ་བོ་ཐོག །བསོད་ནམས་འཐོབ་ཅིང་རྟག་ཏུ་སྐྱིད། །ལོ་བཅུའི་བར་དུ་བསྲུང་ན（ནུ）ས་ན། །ཚེ་སྲོག་ཡུན་བརྟན་ལས་བསྐལ་འཐོབ། །ལོ་ནི་བཅོ་ལྔར་བསྲུང་ནུས་ན། །བྱ་བ་གང་བསམ་ཡིད་བཞིན་འགྲུབ། །ལོ་ནི་ཉི་ཤུར་བསྲུང་ནུས་ན། །རིགས་བརྒྱུད་བློན་ཆེན་གོ་ས་འཐོབ། །ལོ་ནི་སུམ་ཅུར་བསྲུང་ནུས་ན། །ལྷའི་སྤྲུལ་མིང་དང་སྙན་གྲགས་འཐོབ། །ལོ་ནི་ལྔ་བཅུར་བསྲུང་ནུས་ན། །ལྷ་སྤྲུལ་གནམ་ལྷའི་གོ་ས་འཐོབ། །འདི་ལ་ཡིད་ཆེས་གསོལ་བཏབ་ན། །དེ་ནས་བཟང་བོ（པོ）ར་འགྲོ་ངེས་སྙམ། །ཞེས་སོ། །
།།ཨོ་སྭསྟི། །མགོན་པོ་འོད་དཔག་མེད་ཀྱི་སྐུའི་སྤྲུལ་བ། །སྐྱེ་བ་བཅུ་བདུན་བློན་པོའི་ལུས་བཟུང་སྟེ། །ལས་འབྲས་དྲང་བོ（པོ）ར་སྤྱད་པས་གནམ་རྗེ་ལྷའི། །གོ་ས་ཐོབ་པའི་བིན་ཆི（ཆ）ང་རྒྱལ་བོ（པོ）་དང་། །ཆོས་སྐྱོང་དགྲ་ལྷ་ཟངས་ཀྱ་བག་ཙེ་ཅན། །དམག་དཔོན་ཚུལ་འཆང་བཀྭན་ཤིང་ལྷ་ཡི་རྗེ། །ཚེ་དཔག་མེད་སྤྲུལ་ཨོའུ་ཏང་ཤན་རི་བོའི། །ཧོས་བན་དྷི་ཞེས་གནམ་རྗེ་རྣམ་གསུམ་གྱི། ། བསླབ་བྱའི་ཆོས་རྣམས་ལེགས་པར་བརྟག་ཅིང་དཔྱད། །རང་བློས་གང་ནུས་གང་དཔོག་སོག་ཡིག་ལས། །བོད་སྐད་་བསྒྱུར་གོ་སླའི་དུ་ནི། །ཚིགས་སུ་བཅད་པ་ཉིད་དུ་བསྒྲིགས་པར་བྱས། །ཏེ་ལོ་བླ་མའི་བསླབ་བྱའི་བརྡལ་དོན་རྣམས། །ཇི་བཞིན་མ་རྟོགས་ཡིག་ཚོགས་ཆེ་བའི་སླད། །བོད་སོག་མགོ་མཚུངས་ཐད་བསྒྱུར་ལྷུག་པར་བཞག། ཚུལ་འདིར་བདག་བློ་ཤིན་ཏུ་འདྲིས་ཆུང་ཞིང་། །ཁྱད་པར་སོག་བསྒྱུར་གཏན་ནས་མ་བསླབ（ས）་གཤིས། །མུན་ནག་འདོམ་འཇལ་ངོ་ཚའི་གནས་ལགས་ཀྱང་། །བཀའ་ཡིས་མངགས་པའི་བློན་ཆེན་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས། །བསྒྱུར་ཅེས་ཡང་ཡང་བསྐུལ་བའི་ཐུགས་མོས་བཞིན། །ཉེ་གནས་གསོལ་དཔོན་འཇམ་དབྱང（ས）་ཉི་མ་ཡིས། །བསྒྱུར་ཅེས་ཡངཡང་བསྐུལ་བའི་ཐུགས་མོས་བཞིན། །ཉེ་གནས་གསོལ་དཔོན་འཇམ་དབྱང་ཉི་མ་ཡིས། །སོག་ཡིག་དེབ་ཐེར་ཀློག་པའི་གྲོགས་དན་བྱས། །ཨ་ཀྱ་ཧོ་ཐིག་ཐུ་ཞེས་བྱ་བ་ཡི། །རང་བློར་གང་ཤར་ཐོལ་བྱུང་ཉིད་དུ་བསྒྱུར། །བསྒྱུར་འདིར་ལེགས་ཆ་ཅུང་ཟད་མཆིས་སྲིད་ན། །བློ་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་འདི་བཞིན་བླང་འདོར་མཛོད། །གལ་ཏེ་ལོག་པར་བསྒྱུར་བའི་ཆ་མཆིས་ན་། །བློ་ལྡན་གཟུར་གནས་རྣམས་ཀྱིས་འཆོས་པར་མཛོད། །འདི་ལྟར་འབད་ལས་བྱུང་བའི་དཀར་བོ（པོ）འི་ལས། །ཅུང་ཟད་མཆིས་དེས་ལྗོངས་འདིའི་འགྲོ་བ་ཀུན། །ཉེས་སྤྱོད་རྨོངས་པའི་གཡུལ་ལས་རྣམ་རྒྱལ་ཏེ། །སྲིད་ཞིའི་བདེ་སྐྱིད་དཔལ་ལ་རྟག་རོལ་ཤོག །སརྦ་མངྒལ། །
文昌神王法之教言说：我转世十七世之间成为善贤宰相时，仅在一日之间于诸丞相属民等，未发泄私恨及仇视。恒常拔除人之苦难，抚慰哀伤之心意。由十分勤奋之力，积累深隐福德。由大帝君之位格，诸凡愚如汝者，生起如我之宽广心，由上天之大皇帝赐予无权无势的你福德及善业。是故，书写此教训之法明示于众人：
彼亦初时谓于公者，当于审判某人时，公正判决后记录道，宰相已得较高之爵位。窦氏女子，因倾其所有财富，时常救济众人，五子个个获得官位。其子救养众多弱小蚂蚁，由此之力而中状元，因此得到显赫大宰相位；又有儿看见顽凶有毒双头蛇，因彼过患而成无传之缘由，而荣获文职大宰相之位。由此之故，你等一切有情众人，欲增广福田，须知生起宽广之心，可信赖能托付。要牢记任何时候利益他人，做各种之功德，勤奋积累功德。要做对万物生长有利的事，要做对众人有益的事，要做具贤聚善的事。正直贤良者以天之君王如实奉行国法，以慈悲心成办国家之事。使一切有情众生进入安乐道，忠心办理君主之事。常怀报答父母恩，尊敬兄长，待友诚信。或者依靠天之君主，敬奉天神，朝礼山神苍天，或者朝拜真佛，修持佛理。任何住时真心报答四恩，一切所学之教门，疾速精勤而弘传，一切逼迫皆救育。心系岸边临死的鱼，救护养育罪行恐惧等，思念网囚的鸟。矜哀孤儿，抚恤寡妇，尊敬老人，怜悯贫穷。布施衣服、食物，周济饥寒交迫之人；布施棺材，掩埋无主尸骸，避免尸骸暴露。家境殷实资助亲戚朋友；遇到饥荒就赈济邻居和亲朋。用秤准确公平，不可短斤缺两；慈悲对待雇用的人，不可随心所欲，而要谨慎明辨。佛菩萨之显密教，诸真实佛之经论，捐印而弘传，保养庙塔。承办医疗祛除病疫；寻求茶水排解他人口干舌燥。或者赎买有情生命，或者吃斋持戒避免杀生。迈步徐行须留意，不要踩踏虫蚁；警惕火炭燃烧枯木。夜晚置灯为行人照明；造船渡人过江。不要热衷登山捕捉鸟雀野兽类，不要生起捕抓水中鱼等生命体的歹心。不要屠杀人畜等有情类，不要无视而丢弃佛法经文及文字。不要以欺骗手段获取他人财物；勿嫉贤妒能；勿淫他人之妻女；不唆使人们争执而生口角；勿讥谤他人之名利；勿拆毁无间挚友。勿因自己的怨恨，使兄弟不和；勿因小利，使父子纷争。勿依自傲自满而使弱者良民等生起怖畏，勿以为豪强而轻视贫苦人。贤人具德者相遇，依沉稳之意成为益友，望身心功德行为成典范，若遇到恶人时不远离，见时就要提防恶缘苦结，隐他人过而扬其善；无论做何事，勿口头承许合理，内心则完全否定。剪除阻碍道路的荆棘，消除障碍道路的土石。修整百年未修之路，建造万人过往之桥。教法训言消除人之迷惑，由财物助益贤者，由此获得贤者之功德。做事要随顺天神之旨趣，言道要言心悦诚服之道。你等诸人务必在房间，无间断生起对贤者的敬仰之心，即使在暗屋里独自一人冥思苦想时。由沉稳之意任生起何种恶念都不会行施，对于一切善事决意勤勉所为。永无天上凶曜加害自性命，常有举头神明护卫自躯体。值遇善恶果自受，终极善恶相续净且熟。百福自然成，千祥恒常聚，搜集深阴善行之方法，岂不从此积累而得？
通过对《文昌帝君阴骘文》藏文译本与汉文原文的比较可知，首先，藏译者对汉文原文主体内容的理解和诠释是准确的，这样，文昌帝君信仰的文本原义、作者原意与藏族地区人们对它的理解和诠释之间形成了一以贯之的文脉，换言之，文昌帝君信仰的源头与藏族地区的流变是一脉相承的，这是汉地文昌帝君信仰在藏区得以广泛传播的主要原因，故对这篇译文的价值和功能无论如何肯定都不为过。但是，“一切解释都必须受制于它所从属的诠释学境况”[10]，文昌帝君信仰从中原汉文化的语境中传播到甘青藏区的特定境遇下，在表达方式与传播途径上发生了藏族化、藏传佛教化的转向，所以为藏族群众所喜闻乐见，广泛接受。因为“任何一种文化在传播过程中，必须对形式、功能和意义都不断地根据各自的需要而变化。也就是人类学理论中所谓的重新解释，即接受的一方对新引进的文化特质和文化丛体在形式、功能和意义上的改变，以适应自己的需要。”[11]文昌帝君信仰从内容到形式在藏族地区正是经历了这样适应性的变通。例如，汉文原文中之“天”“上格苍穹”等都是从自然天的角度理解的，而在藏译中将自然之天表达为“大帝君”“上天之大皇帝”“天之君王”“天之君主”等，这便从自然之天变成了社会之天、国家之天下，这一表达方式深度体现了藏族之国家认同。还有，诸如“福德及善业”“增广福田”“利益他人”“慈悲心”“有情众生”“朝拜真佛，修持佛理”“报答四恩”“佛菩萨之显密教，诸真实佛之经论”“教法训言消除人之迷惑，值遇善恶果自受，终极善恶相续净且熟。百福自然成，千祥恒常聚，搜集深阴善行之方法，岂不从此积累得”等，都是极具藏传佛教意味的表达方式。又如汉文原文中的“勿弃字纸”，在藏译中则被理解为“不要无视而丢弃佛法经文及文字”，如此，汉文原文中世俗性的意思表达在藏文表述中却充满了藏传佛教色彩与藏族的信仰习惯。再如“做事要随顺天神之旨趣，言道要言心悦诚服之道”，“永无天上凶曜加害自性命，常有举头神明护卫自躯体”等，均符合藏族的思维方式，是藏族人的表达方式。此外，将“广行三教”，即儒、释、道三教译为“一切所学之教门”，或许是译者认为儒释道三教不好直译，故如此意译。其次，译者第四世阿嘉活佛似对汉地之文化掌故不甚了解，从藏译本看，他对汉文原本中四段典故的理解有所出入。在汉文原文中“于公治狱”“窦氏济人”“宋郊救蚁”与“孙叔敖埋蛇”是分属西汉、五代、北宋与春秋四个时期的典故，而在藏译的叙述中，阿嘉活佛却将宋郊与孙叔敖当作窦燕山（窦禹均）因济人而得五子中的其中两位。这显然有张冠李戴之嫌，但这并不妨碍读者对阴骘文主题思想的理解。
二、对藏译《文昌帝君阴骘文》后记的分析与解读
这里特别需要强调的是藏译《文昌帝君阴骘文》末尾有较长的后记，已由看本加译为汉文，它不但详细记述了此阴骘文由蒙古文译成藏文的经过，更为重要的是阐明了此阴骘文对藏族的重大意义及其重要作用，并谆谆教导广大藏族群众，要将此阴骘文内化于心、外化于行，且持之以恒，必有功德与收获。现将其译文引录于此：
此文的功德在于：虔心书写并阅读，哪怕只是一页经，随行信仰虔诚心，如此两年的时间，不曾懈怠常坚持，定业苦难彻解除；如此能坚持四年，福德权力自然聚；如此能坚持七年，子子孙孙等后辈，将得善业常幸福；如此能坚持十年，生命长寿获福分；如此能坚持十五年，心想事业能如愿；如此坚持二十年，子孙胜任大臣职；如此坚持三十年，如同神人增名声；如此坚持五十年，能达天神的境地，对此信仰常祈祷，从此逐渐入佳境。愿得吉祥！怙主无量光佛之化身，一十七世为士大夫身，秉承因果报应之信条，获得天王文昌帝之位，身穿铜色皮铠甲护法，将军之身天王关云长，怙主无量光佛之化身，武当山的黑姓和尚等，三天王之格言细探究，力所能及自从蒙古文，移译通俗易懂之藏文，编纂成为诗律偈颂体。德罗喇嘛格言之含义，未能理解并且较冗长，蒙藏相似之处用直译，如此译事我等不熟练，况且从未研习翻译法。虽处暗中摸索的境地，在身负使命的两位臣，多次鼓励翻译劝导下，弟子大管家嘉央尼玛，帮助阅读理解蒙古文，称为阿嘉呼图克图者，如是理解快速翻译之，如果译文具些许优点，敬请智者们按此取舍；如若译文存在谬误处，敬请智者们批评改正，如此精进而生起的善业，对于此地的一切众生，战胜全部罪业和愚痴，生死涅槃终生得幸福！一切吉祥！[12]
总览这篇后记，我们可将其分为三个部分进行解读。首先，第四世阿嘉活佛阐述了坚持念诵与书写《文昌帝君阴骘文》的作用，花费不同的时间念诵与书写将会有不同的功德成就：两年业苦解除、四年福德自聚、七年子孙善幸、十年长命百岁、十五年心想事成、二十年功成名就、三十年神人增名、五十年天神境地。念诵与书写此文，不同的时间经历将会结出不同的硕果，进入不同的境界。总之，只要常怀虔诚的信仰之心，坚持不懈，哪怕念诵书写一页经文也有善业加身，据此说明第四世阿嘉活佛将此文本提升到佛教经典的地位来看待，按不同的时间段念诵修持、持之以恒，就会获得不同的功德，进入不同的境界。可见他对此文本的重视程度。
其次，第四世阿嘉活佛阐释了文昌帝君的来源及其特征，解释了文昌帝君在佛教体系中的地位与作用，提出它是无量光佛的化身，秉承因果报应之信条，经过17世的转世才获得了天王文昌帝君的位格，并描述了它的穿着、形象和威力。实际上文昌帝君在道教中本就是一尊重要的神灵，关于它的职责，《历代神仙通鉴》中说“文昌帝君上主三十三天仙籍，中主人间寿夭祸福，下主十八地狱轮回。”[13]他是主宰人间功名和禄位的神灵，成为世代读书人崇拜的重要之神。传入藏地之后，藏族信众将其奉为“黑文殊菩萨”的化身。在佛教中，无论汉藏哪一支系都将文殊菩萨视为智慧之神，为佛陀释迦牟尼上首弟子，大乘菩萨中智慧第一，加之藏传佛教信徒非常崇信文殊菩萨，“许多信徒经常念诵文殊咒语，藏传佛教大师们苦心积虑，用黑文殊菩萨的化身替代文昌帝君，这一举动正好符合民众的信仰需求，顺应了信仰的愿望”[14]。故从信仰层面来看其功能和作用，文昌帝君在藏汉两地并无差别。
最后，第四世阿嘉活佛叙述了他将这篇《文昌帝君阴骘文》由蒙译藏，编纂成诗律偈颂体的前因后果、来龙去脉，表示他不擅翻译之学，在管家、弟子等帮助下完成了翻译工作，但其中的正谬之处，还望众智者“取其精华、去其糟粕”。此精进而生起善业对于该文传播地的众生，有利于他们战胜罪业、愚痴，获得幸福安乐的生活。汉地道教文本《文昌帝君阴骘文》从汉文翻成蒙古文，在蒙古族地区产生了巨大的思想影响；又从蒙古文翻成藏文，在藏族地区产生了巨大的历史和现实效应，这说明此文本是通过翻译从汉族地区传播到蒙藏地区，从而在蒙藏地区的佛教信徒中产生了巨大的效应。那么我们应该如何理解“翻译”呢？当代著名诠释学家伽达默尔说：“一切翻译就已经是解释，我们甚至可以说，翻译始终是解释的过程，是翻译者对先给予他的语词所进行的解释过程。所以翻译这一例子使我们意识到语言性是相互了解的媒介。”[15]这说明翻译不仅仅是文本意义的转换，而且还是一种解释。对此解释，伽达默尔又说：“文本表述了一件事情，但文本之所以能表述一件事情，归根到底是解释者的功劳。文本和解释者双方对此都出了一份力量。……我们所指的其实乃是理解文本本身。但这就是说，在重新唤起文本意义的过程中解释者自己的思想总是已经参与了进去。就此而言，解释者自己的视域具有决定性作用，但这种视域却又不像人们所坚持或贯彻的那种自己的观点，它乃是更像一种我们可发挥作用或进行冒险的意见或可能性，并以此帮助我们真正占有文本所说的内容。”[16]伽达默尔说这就是“视域融合”，即文本原义的视域与解释者视域的融合，由此而产生的结果，伽达默尔称之为“效果历史”，即文本原义在我们时代的当下作用或影响。
三、藏族撰写的文昌帝君信仰祈愿文解析
藏族高僧大德不仅将道教的《文昌帝君阴骘文》翻译为藏文，而且还在此基础上用藏文撰写了一批文昌帝君祈愿文、赞颂词、占卜文等，在民间广为流传。据传第五世达赖喇嘛阿旺罗桑嘉措、嘉木样二世晋美旺波和塔尔寺寺主阿嘉洛桑加央嘉措等都曾撰写过祈愿文，其中赛赤·洛桑丹贝尼玛撰写的《文昌神祈愿文》写道：
吉祥福瑞滚滚黄河滨，汉藏边界瑜伽出生地，所驻尤拉历神迎请之，不停立即莅临至此地，所想一切如愿能实现……所做一切罪孽请宽恕，正如母亲对待己女儿，为了从容行事请落座，密宗咒语手印和定力，来自法界真谛之神力，使您满意内外之供品……酬谢曾经托付之事业，提醒现今护佑而献之，献给以后事业之成功，依止厉神文昌之心意，瑜伽所思所想一切事，请勿懒惰疏忽与懈怠，所想即刻努力使圆满……吾向大神您祈祷赞颂，彻底清除违缘障碍和一切魔障等无数敌人，赞颂尤拉主从眷属等，阻挡一切灾祸和意外……[17]
这一段祈愿文主要讲述在青海藏区迎请供奉了文昌帝君，以及所供奉的祭品、功能和作用以及对它奉献的赞词，并且明确说明文昌帝君的许多定力、神力和法力来自佛教密宗。
塔尔寺寺主阿嘉·洛桑加央嘉措撰写的祈愿文，还提及了文昌神的来历及其在藏区的传播：
显现，怙主无量佛和本尊莲花王智慧——治理世间之王的形象，赞扬在其传记中十七世连任大臣，并因利他而达天神之位，今在大支那（即中国）被奉为文化守护神，我等一切黄帽（指格鲁派）教派之主，怙主达赖师徒二人撰有祈供此守护神的文章，尤其是与格鲁派之明灯——大法台嘉那巴·洛桑丹贝尼玛、贤哲转轮王东索南嘉措二人如影随形，故成为遵命照办的守护神。二位圣贤撰写的祈供此神的祈愿文，从卫藏之地到东方大海之滨，成为许多活佛高僧、达官显贵以及僧俗民众日常念诵的经文，对此神的成就笃信甚深，因故如此努力供奉。[18]
这说明文昌帝君在汉地道教中是治理世间之王，但他的智慧来自怙主无量佛和本尊莲花王，它十七世连任大臣，并因利他而达天神之位，由于它立下了如此巨大的功德，故在汉地被封为了文化守护神。笔者认为所谓“文化守护神”的说法很特别，值得进一步探究，似与文昌一词有关联。因此藏传佛教格鲁派高僧大德将其供奉为守护神，并撰写了祈祷此文昌神的祈愿文。由此从藏地到东海之滨，活佛高僧、达官显贵以及僧俗民众都将其作为护法神，终日念诵此文，希求得到庇佑。这便阐明了文昌帝君在汉地的起源、在藏地与藏传佛教的结缘以及僧俗民众信仰的缘由。青海省化隆县夏琼寺高僧哈萨纳丹巴坚参撰写的祈请文开篇即道：“在此向文殊菩萨的化身，守护保卫汉地边疆的厉神汉地大皇帝天子，成就威力比其他神速者献供。”[19]之后，写到供物时云：“祭祀者要忌讳黄牛的血和肉，连一点儿气味都不能碰。”[20]这寥寥数句便说明了文昌帝君与佛教的联系、与汉地君主的关系以及相关禁忌。请神时又云：“喂！汉地赤噶翰巴宫的厉神，文昌尤拉及眷属，心情迫切邀请之，不要驻留快速至此地，具三恩根本上师，无数怙主先辈法王，按其嘱托兴教立业，快速莅临此地，曾到汉川求学，后在四川任君王，今为汉藏边界赤噶之地，保护神及眷属至此地。”[21]这是藏族百姓以及根本上师、先辈法王为了兴黄教、立业绩对文昌厉神的邀请，希望它莅临汉藏边界之贵德地区，说明当地的百姓和藏传佛教高僧大德等各方人士十分拥戴文昌帝君。除了以上以文字作载体的祈愿文、祭祀文等外，在藏族民间也通过口耳相传方式流传着祭祀文昌帝君的说法：
祭祀位于缓缓流淌的大河之滨，位于巴则雪山之巅，位于果拉斗拉沟的汇合处，位于八部神殿的上空，位于白色宫殿之内，位于蓝砖青瓦的宝座，位于翠绿色宫殿的赤噶翰巴之王——阿尼尤拉！位于上方印度的噶哇梓潼，位于下方汉地的美如梓潼，位于雪域藏地的翰巴梓潼，祭祀一千屠夫的首领，穿各种黑色美裳，品众多黑山羊血肉，骑白骡、长有风轮的翅膀、瞬间莅临身边、呼三次绕三匝、神速的翰巴尤拉、金册金印的主人、银册银印的主人、契约官印的主人、论斤评两的主人、掌管度量的主人、厉神赤噶阿尼尤拉！[22]
这一民间传说虽不是出自高僧大德之手，但其佛教与神话色彩更加浓厚，其中没有提及文昌帝君的起源、历史与功德善业等，而是用华美的语言描绘了文昌帝君所处的位置、装束、扮相、饮食、举止以及它所掌管的事务等。相较于佛教高僧大德笔下劝善修德、消灾减业的文昌帝君，老百姓口耳相传的则更多的是一个无所不能、无所不管的文昌厉神。这是对于文昌帝君形象描绘区别于僧界的另一种民间形象塑造。
四、讨论与管见
众所周知，藏族地区传统信仰的核心是藏传佛教，其次是传统苯教，明清以来又传入了汉地关公、文昌、二郎神等道教神灵。这主要是因为藏传佛教信仰所满足的是藏族信众追求来世、解脱等的出世信仰需求，但藏传佛教较缺少对现实生活中吉凶祸福等的关注和照应，这不可谓不是其一大缺憾，而道教的文昌帝君等神灵则专司人们的当下生活与眼前利益，能解决和满足老百姓的现实需求，这恰好填补了藏族群众信仰领域的一大空缺。因此，藏族高僧大德将道教的文昌帝君等信仰引入藏族地区，并以各种途径传播给藏族群众，并获得了他们的积极响应。故此信仰一经传入即被藏族群众普遍接受，并绵延不绝、影响至今。自我国实行改革开放建立市场经济以来，文昌帝君信仰在甘青藏族地区发展十分迅猛，尤其是在中青年藏族群众中极具影响力，受到广泛推崇，且辐射到甘青川地区的汉、蒙古、土等民族。由此可见，文昌帝君等源自汉地道教的神灵信仰对藏族人来说，是对藏传佛教信仰体系的补充、延长和发挥，这样藏族的信仰便形成了藏传佛教管来世、解脱的出世问题，文昌帝君信仰管吉凶祸福等现实和当下问题，二者各辖一端、各司其职、相辅相成、相得益彰，双轨并行的完备体系。
纵观文昌信仰在甘青藏区的传播和发展，其开风气之先与推波助澜者是藏传佛教格鲁派的高僧大德，如与文昌帝君信仰有关文献的翻译者、传播者是藏传佛教的著名活佛，撰写文昌帝君祈愿文、祭祀文等的亦是他们。但是，时至今日，文昌帝君信仰与藏传佛教之间始终处在一种若即若离的状态中，如青海最大的贵德县文昌庙主要由村委会管理，并不隶属于任何寺院，保持着一种民间信仰的性质。当然，若适逢文昌庙的活动也会有僧人参与。再如青海省化隆县雄先藏族乡著名的卡夏德文昌庙名义上由夏琼寺代管，但其中具体参与日常管理的人士还是当地村民。从以上这些情况看，藏传佛教寺院与文昌庙之间保持着一种十分微妙的关系。
《文昌帝君阴骘文》被译成藏文、传入甘青藏区是由藏族高僧完成的，还有一些藏族学者根据自己的理解撰写出了信仰文昌帝君的祈愿、祈祷、祭祀文以及打卦算命的签卜等。这样便出现了藏族的高僧大德何以将文昌帝君这种外来宗教文化移植到藏族传统思想文化的信仰体系之中的问题。
首先，就文本翻译而言，著名诠释学家伽达默尔对翻译的一段论述是：“在对某一文本进行翻译的时候，不管翻译者如何力图进入原作者的情感思想或是设身处地的把自己想象为原作者，翻译都不可能纯粹是作者原始心理过程的重新唤起，而是对文本的再创造，而这种再创造乃受到对文本内容的理解所指导。”[23]第四世阿嘉活佛是以藏传佛教的前见、前有与前理解为思想铺垫来翻译道教《文昌帝君阴骘文》文本的，因此他在翻译时尽管保留了其文本原义、作者原意，但藏传佛教的文化底色在翻译的文本中无可避免。诚如伽达默尔所言：“翻译所涉及的是解释，而不只是重现。”[24]换言之，纯粹的重现式翻译是不存在的，在此意义上翻译不但是解释，更是创造。汉地文昌帝君信仰由此在藏族地区落地生根、开花结果，逐渐演变为甘青藏区藏族宗教信仰体系中不可或缺的一部分。无论是文本翻译中的遣词用句还是具体实践的仪式轨范，《文昌帝君阴骘文》与文昌帝君信仰本身都在藏地接受了本土化的洗礼，将汉地传统文化与藏族及藏传佛教的传统伦理道德有机结合，产生出了一种新的文化模式。
其次，人有对来世、出世间的宗教追求，也有对眼下现实生活状况的诉求；人类不仅有精神生活需求，还要有物质生活需求，并且后者是前者得以进行的前提条件。因此在实际情况中，追求精神生活的宗教行为和追求物质生活的现实行为之间，往往会产生纠结、徘徊，甚至是矛盾，这一点在信仰藏传佛教的藏族中体现得尤为明显。“宗教的社群意义逐渐为个人所代替，而个人所需求的无非是现实的种种问题之解答与满足，这就是功利主义趋势的肇始。”[25]在许多情况下，人们还是会将主要精力投入到现实生活中，因为现实生活中的吉凶祸福与利益往往是看得见、摸得着的，更与个人直接相关，故使人们无法不关注当下的世俗生活。这应该也是文昌帝君信仰能在重来世、轻现实的藏传佛教信仰体系之外，在藏传佛教信众当中占有一席之地的重要原因之一。
注释:
[1]本文系国家社科基金项目“藏传佛教中国化的历史和现状研究”（项目号：18BZJ024）的阶段性成果。
[2]有关我国藏区文昌帝君信仰研究的代表性成果，有西北民族大学看本加先生的专著及系列论文；索南旺杰：《多文化视阈下的青海藏区文昌信仰》［J］，《青藏高原论坛》2013年第3期；曾传辉：《青海省贵德县文昌神和二郎神信仰考察报告》［J］，《世界宗教研究》2018年第1期；相关硕博士学位论文等，在此不一一赘述。
[3]看本加：《安多藏区的文昌神信仰研究》［M］，北京：民族出版社，2014年。
[4] 〖HJ*3〗其中，比较著名的有以下几篇：１．《酬补祈供上神尤拉法》，作者五世达赖阿旺罗桑嘉措（１６１７—１６８２）。２．《赤噶尤拉祭祀文》，作者嘉木样二世晋美旺布（１７２８—１７９１），为拉卜楞寺寺主。３．《祭祀、会供瑜伽厉神赤噶尤拉法·圆满时之祥云》《祷祀、佑护佛法众战神之王——厉神尤拉·新圆满时之祥云》，作者阿嘉·洛桑加央嘉措（１７６７—１８１６），为塔尔寺寺主。４．《大神赤噶尤拉现观忏悔、礼赞、敦请仪轨·如意至宝》，作者堪钦格敦嘉措（１６７９—１７６５），为隆务寺高僧。５．《大神尤拉祭祀文》，作者色康巴洛桑丹增嘉措（１７８０—１８４８），为夏琼寺高僧。６．《酬补大神尤拉法·任运成就》《依大神尤拉成就催敌梭·闪电之剑》，作者哈萨纳丹巴坚参（生卒年不详），为夏琼寺高僧，是色康巴洛桑丹增嘉措大师的兄弟。７．《赤噶尤拉祭祀文》，作者赛赤嘉纳巴·洛桑丹贝尼玛（１６８９—１７６２），为塔尔寺法台。这篇祭祀文虽只有四句，但在民间非常流行，几乎是家喻户晓。他还有一篇《文昌神祈愿文心意圆满》。参见看本加：《从文昌神到阿尼尤拉——一位道教神灵在雪域藏地的本土化考察》［J］，《宗教学研究》2015年第1期。
[5]四世阿嘉·洛桑加央嘉措：《四世阿嘉洛桑加央嘉措文集》（藏文），塔尔寺木刻版，西南民族大学藏学文献中心藏。
[6]对于此文成书的具体年代历来多有争议，难下定论。清代朱珪在校定《阴骘文注》时认为：“《阴骘文》有宋郊之事，当作于宋代。”也代表了一派观点。
[7]参见《道藏辑要·星集》，《阴骘文注》。
[8]看本加：《文昌神信仰在安多藏区传播的历史及原因分析》［J］，《青海民族研究》2014年第2期。
[9]在笔者将此文由藏文还译为汉文的过程中，得到了看本加、班班多杰两位先生的无私指导，特此说明以示感恩。
[10]伽达默尔著，洪汉鼎译：《诠释学Ⅰ·真理与方法》［M］，北京：商务印书馆，2013年，第559页。
[11]黄淑娉、龚佩华：《文化人类学理论方法研究》［M］，广州：广东高等教育出版社，1998年。
[12]看本加：《道教文书〈文昌帝君阴骘文〉的藏文译本》［A］，《西北宗教论丛》［C］第4辑，2014年。
[13]黄枝生：《文昌帝君》［M］，成都：巴蜀书社，2000年，第319页。
[14]看本加：《文昌神信仰在安多藏区传播的历史及原因分析》，《青海民族研究》2014年第2期。
[15]伽达默尔著，洪汉鼎译：《诠释学Ⅰ·真理与方法》，第540页。
[16]同上，第546页。
[17]看本加：《安多藏区的文昌神信仰研究》，第111—113页。
[18]同上，第113—114页。
[19]看本加：《安多藏区的文昌神信仰研究》，第118页。
[20]同上。
[21]同上。
[22]同上，第119页。
[23]伽达默尔著，洪汉鼎译：《诠释学Ⅰ·真理与方法》，第542页。
[24]同上，第542页。
[25]李亦园：《宗教与神话》［M］，南宁：广西师范大学出版社，2004年。
作者简介：宗喀·益西丹佛，藏族，中央民族大学哲学与宗教学学院博士研究生。
来源《中国藏学》2019年第3期
