摄影：觉果
摘要：藏文藻饰词是一种特殊修饰词，数量多、范围广，成为藏汉翻译中最棘手的问题之一。本文认为其翻译方法应有直译、意译、直译和意译结合并行法、改译或略译等四种，用法上根据具体情况要各有侧重。随着藏汉文化的交流的深入，将呈现直译性不断增长，意译性不断收缩的趋势。
关键词：藏文藻饰词；汉译；方法；
藻饰词在藏文中叫མངོན་བརྗོད།，是一种特殊的修饰词。有人认为它是同义词的一种，叫异名或别称。
早期藏文中很少出现藻饰词，所以语言相对朴实无华、短小精悍。但到了十三世纪时期，由于萨迦班智达编译印度词藻学论著《词库》及诗学著作《诗镜》中的部分内容，继之雄顿·多杰坚参全译《诗镜》及印度文学名著《如意藤》和《龙喜记》，其弟子洛哲丹巴以《诗镜》讲学收徒，开讲习之风后，藏文文风就发生变化，藻饰词的运用蔚然成风，许多文人学者以使用藻饰词当时尚，在各种文体，各种内容中都大量运用藻饰词，以至于最终形成专门研究该词的一种特殊学科，叫做མངོན་བརྗོད་རིག་པ།（词藻学），成为藏族传统文化“十明”学科之一。
藏文藻饰词数量多，范围广，可以说上至天、下至地，从神佛鬼怪，到人间万象，所谓“三界”存在之物都不乏拥有千姿百态、特色各异的藻饰词。汉文中虽然也有些类似的修饰词，如把天空称为青冥、碧落、九霄，把月亮称为玉盘、玉钩、蟾宫、广寒府等，但为数极少，更没有因为曾经吸收印度文化而形成具有自己特色的词藻学学科。因此，藏族文化汉译时，藻饰词的翻译无疑成了最棘手的问题之一。藏汉翻译家贺文宣先生说“翻译中，稍有疏忽，不是意识不到它是藻饰词，而前后语意联系不到一起，就是完全意识到了，仍会出现把词义理解错误的现象。它是藏汉翻译中特别容易出错的一个陷阱。即使名家高手，失误在藻饰词的翻译上者为数也不算少，故应处处提防。”藻饰词之所以难处理，这一方面因其命名方式等极其独特而一般译者不易理解以及汉文中不易找到对应词，另一方面藏汉翻译界对有关其翻译方法缺乏全面深入的研究，个别教材中简单提及的“直译和意译”两种方法，还无法满足当前藏汉翻译工作的实际需求。故不少藏汉译者在遇到藏文藻饰词时往往就不知所错、束手无策，甚至出现错译及译法不当等现象。因此，本文对此作专题研究，从以下四个方面探讨其翻译方法。
一、直译
贺文宣先生说：“在藻饰词词典等工具书中，表达同一事物内容的异名（藻饰词）有数十甚至上百个，为把各个异名译出，必须采用直译法。若采用意译法，那么这几十上百个异名都是一个含义，那只能译出一个名称，也就失去了异名的翻译意义。另外，由于词典中的异名都在一处集中着，直译出来，即使译词生僻，读者也不会产生误解，从这个角度讲，就没有意译的必要”。③的确，在编写藏文藻饰词藏汉对照词典等各类工具书时，我们就应当采用直译的方法。也只有这样，才能准确反映每个藏文藻饰词的真实特征，使汉语读者直接领略其独特魅力，同时亦能实现双语词典本身的实用价值。如，翻译大海的藻饰词ཆུ་གཏེར། ཆུ་བདག ཆུ་ཕུང་བོ། དལ་འབབ་མཛོད། དུག་ཅན་གནས། ཕ་རོལ་མི་མངོན། ཟླ་བའི་མ་མ། རིན་ཆེན་འབྱུང་གནས། ཟླ་བས་འཕེལ།等时，则应按字面意义逐一译成水藏、水主、水蕴、慢流库、毒者居、不见彼岸、月之母、宝源和月使涨。同样，翻译国王的藻饰词སྐྱེ་དགུ་བདག་པོ། གྲོས་བདག འགྲོ་བའི་དབང་། གནམ་གྱི་རྒྱལ། མི་རྗེ། མི་བདག མིའི་མགོན་པོ། མི་ཡི་འདྲེན། ས་སྐྱོང་། ས་དབང་།时，也应分别直译为众生之主、议主、众生王、天王、人君、人主、人之救星、人之导者、护土和地王，而不能将上述几十个藏文藻饰词都统一意译成大海和国王。不仅如此，那些只有一两个藻饰词的，只要它们被收入藏汉对照词典等工具书时，也应当直译。如帘子的藻饰词སྒྲིབ་བྱེད། མི་སྣང་བྱེད།，应译为能蔽和使不明，裸体的藻饰词གོས་མེད། ཕྱོགས་ཀྱི་གོས། ，应译为无衣和方衣，食指的藻饰词སྡིགས་མཛུབ།，应译为斥指等。但目前出版的有些藏汉对照词典中就没有这样翻译，不管对有几十个甚至上百个的藻饰词，还是只有一两个的藻饰词都进行了意译。由傅湘同志编写的《异名集》藏汉对照本，共收集3300余条藻饰词，每条藻饰词的意义，分别用藏、汉两文作注，均以意译处理。比如：该书中对藏文各词藻学著作中从不同角度给大地取名的藻饰词ཀུན་བཟོད། བཅུད་ལྡན། ཆུ་སྐྱོབ། རྟེན་བྱེད། བརྟན་པ། མཐའ་ཡས །ནོར་འཛིན། མི་ཡི་འཇིག་རྟེན།མི་གཡོ། གསེར་གྱི་སྙིང་བོ།等统一意译作大地，而没有把它们分别直译为容忍一切、具精华、护水、能依、牢固、广阔、持宝、人世间、不动、金藏。；将火的藻饰词 འཁྱོག་འབར།（曲燃）དག་བྱེད།（能净）དུ་བའི་ཏོག（烟花）འབར་བྱེད།（能燃）གཙང་བྱེད།（能净）རླུང་གི་གྲོགས་པོ།（风之友）也都意译成火。同样，把水的藻饰词བཏུང་བྱ།（所饮）ཐུར་འགྲོ།（下行）དག་བྱེད།（能净）སྤྲིན་གྱི་མེ་ཏོག（云花）སྤྲིན་གྱི་མྱུ་གུ།（云苗）འབྲུ་ཕན།（益谷）སྤྲིན་གྱི་བཅུད།（云液）等意译为水。这样将具有不同命名特征、不同构词规律及不同修辞功能的藻饰词都译成一个名称后，自然失去了翻译的意义，更无法体现藏文藻饰词的丰富性、多样性和独特性。与之相比，刘大林先生依据《词藻学智者耳饰》编译的《藏汉对照藻饰词》因采取直译而基本客观全面地反映了藏文藻饰词的真实风貌。但美中不足的是有些译词不够精确，影响了词义的准确度。如把表示诸佛功德的藻饰词十八不共法（མ་འདྲེས་ཆོས་བཅོ་བརྒྱད།）译成十八不杂法，将三不共念住（མ་འདྲེས་དྲན་པ་ཉེར་གཞག་གསུམ།）译成三不杂念住，三十二相（མཚན་ནི་སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས།）译成三十名号，等空（མཁའ་མཉམ་པ།）译成齐天，离欲者（ཆགས་བྲལ།）译成无欲，导师（རྣམ་པར་འདྲེན་པ།）译成善导，无等（མི་མཉམ་པ།）译成超群，等等。因此，在编写藏文藻饰词藏汉词典等工具书时不仅要直译，更要译准。
同样，在介绍藏文历算学基本原理及特征时，对原文中用来表示一定数目概念的数字藻饰词也要进行直译，以体现原作的真实风貌。我们知道，藏文历算学是专门研究日月星辰等天体在宇宙中的分布、运行以及宇宙结构和发展的一门学科。其中对日月年的形成、节气的划分、日月星的位置以及置闰与月蚀、日蚀的时间等进行推算时就用了不少数字藻饰词，并阐述了每个数字藻饰词所表含义及具体用法。可以说数字藻饰词是藏文历算学在术语方面体现出来的一大特色。那么，对这些用来反映藏文历算学基本特征及原理的数字藻饰词则应按字面翻译。如མཚེ་མ།译为孪生，སྲིད་པ།译为世间，ཆུ་གཏེར།译为水藏，འབྱུང་བ། 译为行，རོ།译为味，གཟའ།译为星宿，而不能将它们依次意译为二、三、五、七或阿拉伯数字2、3、5、7，否则无法突显其独特性。
为便于人们记诵，几乎所有古代藏文历算书中对数字藻饰词的正文部分以偈颂体形式予以概括，非常简洁。如རང་བཞིན་གཟུགས་དང་བསེ་རུ་དང་། །ཟླ་བ་འོད་དཀར་རི་བོང་ཅན། །འདི་རྣམས་གཅིག་གི་མིང་དུ་གྲགས། །མིག་ཟུང་བགྲོད་པ་ཐབས་ཤེས་དང་།།འཁྲིག་སྦྱོར་གཤིན་རྗེ་མཚེ་མ་གཉིས།།འཇིག་རྟེན་ཚ་བ་ཡོན་ཏན་མེ།།སྲིད་པ་རྩེ་མོ་ཅན་རྣམས་གསུམ།།རྒྱ་མཚོ་ཆུ་གཏེར་ཆུ་བོ་བདུད།།རིག་བྱེད་སྡེ་བ་ཟུང་ལྡན་བཞི།།འདོད་ཡོན་ཉེར་སྦྱོར་ཕུང་པོ་མདའ།།འབྱུང་བ་དབང་པོ་ལྔ་ཡི་མིང་།།རོ་དུས་བྲོ་བ་མཚམས་རྣམས་དྲུག།རིན་ཆེན་ས་འཛིན་ཐུབ་པ་གླིང་།།དྲང་སྲོང་རི་གཟའ་རྟ་རྣམས་བདུན།།ལྷ་ཀླུ་བཀྲ་ཤིས་གདེངས་ཅན་སྦྲུལ།།ལྟོ་འགྲོ་ནོར་ལྷ་ནོར་དབྱུག་བརྒྱད།།སྲིན་པོ་བུ་ག་གཏེར་རྩ་དགུ།།འཇུག་པ་ཁྲོ་བོ་སྒྲ་སྒྲོག་ཕྱོགས།།འབྱོར་བ་སྟོབས་དང་སོར་མོ་བཅུ།།དྲག་པོ་དབང་ཕྱུག་བདེ་བྱེད་དང་།།བདེ་འབྱུང་འཕྲོག་བྱེད་བཅུ་གཅིག་གོ།།ཉི་མ་རྟེན་འབྲེལ་ཁྱིམ་བཅུ་གཉིས།།གདུགས་རིམ་སྣ་ཚོགས་ལུས་མེད་དང་།།འདོད་པ་མྱོས་བྱེད་བཅུ་གསུམ་མིང་།།མ་ནུ་ཤེད་བུ་ཡིད་སྲིད་པ།།སྲིད་པའི་གནས་རྣམས་བཅུ་བཞིའོ།།ཚེས་ཞེས་བྱ་བ་བཅོ་ལྔའི་མིང་།།ཆ་ཤས་དང་ནི་རྒྱལ་པོ་དང་།།མི་བདག་ཅེས་པ་བཅུ་དྲུག་གོ།།རྒྱན་ཞེས་བྱ་བ་བཅུ་བདུན་མིང་།།ཉེས་སྐྱོན་ཁམས་རྣམས་བཅོ་བརྒྱད་དོ།།རྒྱལ་བ་ཡུལ་ནི་ཉེར་བཞིའོ།།དེ་ཉིད་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་སྟེ། །སྐར་མ་འཁོར་ལོ་ཉེར་བདུན་མིང་།།སོ་དང་གཉིས་སྐྱེས་སུམ་ཅུ་གཉིས།།སྟོང་པ་ནམ་མཁའ་ཐིག་ལེ་སྟེ། །གྲངས་ཀྱི་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་སོ།།对这一正文偈颂体，也不妨直译为如下：
自性色蕴犀牛角，月亮白光玉兔一；
目双运行方便智，交媾阎罗孪生二；
世界辛药功德火，世间铁杖尖端三；
大海水藏河流魔，明论部派重双四；
欲乐供品蕴箭行，根等表示数字五；
味道时间季节六；珍宝持地能仁洲，
仙人山曜马表七；神龙吉祥蛇冠蛇，
腹行财神财物八；罗刹孔穴库脉九；
变入忿怒声响放，圆满智力手指十；
勇武自在致安者，安源能夺表十一；
太阳因缘宫十二；伞层种种无身者，
贪欲致醉表十三；人类摩娜有情者，
世间有处表十四；太阴日是表十五；
分王人主表十六，缺点缺陷界十八；
胜者境界二十四，自性定为二十五；
星宿周期二十七，牙齿再生三十二，
虚空天空圆点零，上述皆为数异名。
另外，我们知道，藏文典籍有很多分类，其中最主要的是正文类和注疏类。注疏是对正文内容的解释，有广注、略注、释难、释义、释词、衬注、旁注等。可以说，藏文各注疏本是了解和掌握正文内容的主要工具和有效途径。所以，当汉译某一部藏文论著及其注疏本时，对该论著中出现的藻饰词，不管在汉文中是否有对应词，一般都应直译，而不能意译。我国著名翻译家法尊法师在翻译宗喀巴大师《辨了不了义善说藏论》时，将礼赞部分赞颂释迦牟尼的诗文བདེ་འབྱུང་སྤྲིན་ལ་ཞོན་དང་གསེར་གྱི་མངལ། །ལུས་མེད་བདག་པོ་ཐ་གུའི་ལྟོ་ལ་སོགས། །སྲིད་ན་དྲེགས་པའི་ང་རོ་ཆེར་སྒྲོག་པའི། །རློམ་པས་འགྱིང་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་གང་གི་སྐུ། །མཐོང་བའི་མོད་ལ་ཉི་མས་མེ་འཁྱེར་བཞིན། །མཛད་པར་གྱུར་ཚེ་མཛེས་པའི་ཅོད་པན་གྱིས། །གང་གི་ཞབས་པད་གུས་པས་སྟེན་བྱེད་པ། །ཐུབ་དབང་ལྷ་ཡི་ལྷ་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ། །”，直译成“乐生乘云及金胎，无身主同绳腹等；宣唱骄音于三有，傲慢威严诸天众；尚由略瞻如来身，犹如日光映萤火；妙冠敬依足下莲，我礼能仁天中天”。 他之所以这样翻译，是因为在其另一部译著《辨了不了义释难》中对上述正文中出现的乐生、乘云、金胎、无身主及绳腹等藻饰词分别作解释说“由具最妙喜乐之形色，故名乐生，即大自在天，由乘稳固大象如云，故名乘云，即帝释天。世论传说，大梵天王，从金色卵生，故名金胎，即大梵天王。
世论传说，大自在天，修难行时，他化自在天魔王，身披五箭，令夫难行，被了知已，从第三目放光，焚毁魔王之色身，故名无身主即恶魔王。在孩童时用绳系腹，故名绳腹，即遍入天”。这样，读者只要一对照这两部译著，马上就能明白论著中的每个藻饰词的所指意义，同时也能轻松理解整首礼赞诗的内容。假如这时候，译者采取了意译或解释性翻译方法，那么注则不会成为其注，更无法对照比较，因而也就失去了翻译其注释本的意义和价值。
除此之外，因受印度文化的影响，一部分藻饰词为藏汉佛教所共有。对这一类藻饰词，不管出现在藏汉对照词典，还是出现在各典籍中，均可直译。如，佛名的藻饰词ཀུན་མཁྱེན།（遍知），རྐང་གཉིས་གཙོ་བོ། （二足尊），ཁྱབ་བདག།（遍主），མཁའ་མཉམ་པ།（等空），འགྲོ་བའི་བླ་མ།（人天师），རྒྱལ་བ།（胜者），བཅོམ་ལྡན་འདས།།（薄伽梵），ཆགས་བྲལ།（离欲者），ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ།（法王），ཆོས་ཀྱི་དབང་ཕྱུག（法自在），གཉིས་མེད་གསུང་བ།（无二语者），སྟོན་པ།（大师），སྟོབས་བཅུ་པ།（十力者），ཐམས་ཅད་མཁྱེན།（一切知者），དུས་གསུམ་མཁྱེན་པ།（知三时者），དེ་བཞིན་གཤེགས་པ།（如来）， བདེ་གཤེགས།（善逝）， རྣམ་པར་འདྲེན་པ།（导师）；释迦牟尼的藻饰词གཽ་ཏ་མ།（乔答摩）， དགེ་སྦྱོང་ཆེན་པོ།（大沙门），ཉི་མའི་རྒྱུད།（日种），ཉི་མའི་གཉེན་གྱུར།（日亲）， ཉི་མའི་རུས། （日族），བུ་རམ་ཤིང་པ།（甘蔗种），ཟས་གཙང་སྲས།（净饭太子），ཤྰཀྱ་སེང་གེ།（释迦狮）；妙音天女的藻饰词སྒྲ་དབྱངས་ལྷ་མོ།（妙音天女），ངག་དབང་ལྷ་མོ།（语自在天女），ཤེར་ལྷ་མོ།（智慧天女）等等。
还有个别散见于藏文各文章中的藻饰词，尽管在汉文中缺乏其对应词，但出于修辞功能的考虑，偶尔也可以直译出一两个来。如；《六个青年的故事》中的སྐབས་དེར་ཉིན་མོའི་བདག་པོ་ནི།།རྟ་ལྗང་བདུན་གྱིས་དྲངས་པ་ཡི།།རིན་ཆེན་ཤིང་རྟ་རབ་བསྐྱོད་ནས།།རྒྱུ་སྐར་ལམ་ལས་ཡང་དག་གཤེགས།།འཛམ་གླིང་ཉེས་པས་སུན་བྱུང་སྟེ།།གཞན་དུ་འགྲོ་བར་བརྩམས་པ་ལས།།འདབ་བརྒྱའི་ཚལ་ལ་ཆགས་པ་ཡིས།།ཕྱིར་ཡང་ལྟ་བར་བྱེད་པ་བཞིན།།，被译为“那时日间主，驾驭宝马车，七青马牵引，离开行星路，摒弃恶世界，将去它乡行，似仍贪荷池，边行边回顾”。将其中的藻饰词ཉིན་མོའི་བདག་པོ།和 རྒྱུ་སྐར་ལམ།直译为“日间主”和“行星路”，并加注说“日间主为太阳的异名；行星路为天空的异名。”这样直译加注后，不但未妨碍对原文意思的充分表达，而且显得用词新颖、别具风味，并能引起读者的联想和兴趣。不过，直译时务必谨慎。何时直译，哪些要直译，直译多少等，则要根据具体文体和具体内容，特别是考虑到汉语读者的接受能力来作出决定，而不能一味追求新颖而过多直译，以防失去译文的可读性和文化交流价值。
二、意译
《藏汉翻译教程》中说：“藻饰词若是散见于各种内容，各种体裁的文章中，因为它还要和其他词语组词、组句，为能使读者易于读懂，就应以意译为主，直译为辅。藏文中有的诗作，如གཞོན་ནུ་དྲུག་གི་རྟོགས་བརྗོད། 等作品中，异名（藻饰词）甚多。若不意译而采取直译，则汉文读者就根本读不懂译文，‘虽译犹未译也’。”的确，藏文跟汉文有所不同，十三世纪后，由于受印度诗学和词藻学的影响，文风就开始发生变化。人们逐渐抛弃原来醇厚的语言风格，追求华丽的辞藻，于是将藻饰词在藏语书面语中广泛加以运用，成为作者展现文学才华，点缀语言魅力的重要手段。由于藏文藻饰词极为丰富，大都在汉文中缺乏对应词，与汉语已有的事物藻饰词如青冥、九霄、碧落（指天空）和玉盘、广寒府、瞻宫、玉钩（指月亮）等又不直接对应，造成了汉译的难度。
所以，翻译那些散见于各文章中的藏文独有的藻饰词，特别是当一处同时出现很多藻词时，我们一般则应采取意译的办法，以保证译文的可读性。如藏族历史名著《西藏王臣记》第51页上的一首章末诗ལེགས་བྱས་ས་འཛིན་དབང་པོས་བསྲུབས་པའི་འཕགས་མཆོག་ཐུགས་རྗེའི་ཆུ་གཏེར་ལས། །མངོན་པར་ཐོན་པའི་སྲོང་བཙན་ཉིན་བྱེད་ནུབ་ཕྱོགས་ཆུ་ལྷའི་ལྟོར་གཟིམས་ཀྱང་། །སླར་ཡང་ཁྲི་སྲོང་བསིལ་སྦྱིན་མཁན་པོ་དབང་ཕྱོགས་རི་བོའི་སྤོར་སོན་པས། །ཕན་དང་བདེ་བའི་ཀུན་ད་བཞེད་དོ་ལུས་ཅན་གཉིས་སྐྱེས་གར་བྱོས་ཀྱེ། ། 这首诗中先后出现ལེགས་བྱས།（指福德），ས་འཛིན་དབང་པོ།（指须弥山），འཕགས་མཆོག （指观音）， ཆུ་གཏེར།（指大海）， ཉིན་བྱེད།（指太阳）， ཆུ་ལྷའི་ལྟོར།（指西方）， བསིལ་སྦྱིན་མཁན་པོ།（指月亮），དབང་ཕྱོགས།（指东方）， ལུས་ཅན།（指众生）， གཉིས་སྐྱེས།（指婆罗门） 等十个不同藻饰词，并且大都为藏文所特有。若将它们依次直译为善行、持地王、大圣、水藏、作昼、水神之怀、施凉者、帝释方、有身者、二生，那只会使译文产生突兀感、生涩感和阻滞感。因此，周季文先生权衡利弊后将整首诗意译成“明亮世间之红日松赞干布，因高宏如须弥之福德搅动，涌出于观音菩萨悲海之中，虽已安寝于西方水神洞府，予人清凉之明月赤松德赞，为使利乐众生之睡莲开放，即将升起于东方高山之巅，众生仍可转悲为喜齐歌舞。”这样既保证了诗文意思的对应转换，又发挥了原文藻饰词的优势。
我们知道，在许多藏文古籍中，一旦涉及计算时间的概念，一般也用时间藻饰词，特别是在书的结尾部分，作者标其写作时间时，多数用时间藻饰词来表示，而不直接说明写作时间。对这类，我们亦应当进行意译。如，རབ་དཀར་དུ་ཀཱ་ལ་ཡི་གོས་ལྡན་པའི། །ཁྱུ་མཆོག་བགྲང་བྱའི་ལང་ཚོ་དར་བབ་ཚེ། །བདེ་སྐྱིད་ཆུས་བཀྲུས་ལེགས་ལྡན་གསོས་ཀྱི་བཞིན། །ཉ་རྒྱས་རི་བོང་འཛིན་ལྟར་དཀར་ཚེས་ཕུལ། ། 和ཉལ་འགྲོའི་གོས་སྔོན་བཀླུབས་པ་བྱི་བ་ལོའི། །ཆུ་ཤེལ་དབང་པོ་དབོ་ཡིས་ལེགས་ཉ་བའི། །དཔྱིད་ཀྱི་ལང་ཚོ་ངོམ་པའི་དུས་དགེ་བར། །རང་བྱུང་འཕགས་པའི་གཙུག་ལག་ཁང་ནས་ཕུལ། །，这两首诗分别出现在写给清朝顺治皇帝和康熙皇帝的信之落款中，其中作者运用了ཁྱུ་མཆོག（牛王）， བགྲང་བྱ །（所数）， རི་བོང་འཛིན།（持兔）与ཉལ་འགྲོ）卧行，ཆུ་ཤེལ་དབང་པོ།（水晶王）等不少时间藻饰词，并结合藏文历算纪年法表示了具体的致信时间。但由于藏汉语言文化的差异，若想把它们按字面直译，就很难使整个译文表义清楚，行文流畅。即使“硬译”出来，那只会使译文不知所云，因此，最好就按它们各自所表时间依次意译为“铁阴牛年八月十五日即辛丑中秋之日”和“水阳鸡年二月十五日上午即壬子二月十五日上午”。这样既通俗又简洁。
不仅对上述这些事物藻饰词要意译，对散见于各文章中的数字藻饰词更要意译。如《西藏王臣记》第22页上的赞颂藏文字价值的诗文མཁའ་མེའི་སྲད་བུར་བརྒྱུས་པའི་ཀ་འཕྲེང་ལ།།རྒྱ་མཚོ་དབྱངས་ཀྱིས་བརྒྱན་པའི་ཡི་གེའི་བརྡའི།།རིན་ཅེན་འཕྱང་འཕྲུལ་རིན་དུ་གསེར་ལྡན་ལྟོ།།ནོར་བུའི་ཟོང་གིས་བཀང་ཡང་ཁུགས་སམ་ཅི།།，这首诗中作者运用了数字藻饰词མཁའ་མེ་།和 རྒྱ་མཚོ།，分别表示藏文三十个辅音和四个元音。若把它们直译为火空与大海，从字面看确实忠实了原文，但实际却违背原意。所以，《藏汉互译教程》中将其意译成“三十辅音连缀成一串，四个元音装饰成珠鬘。此等文字如稀世璎珞，大地充满珍宝亦难买。 ”” 同样刘立千先生也意译作“三十字母锦线成，四韵庄严字符明，纵以财帛充大地，宝珠璎珞价难衡。”
又如，《米拉日巴传》中的赞颂词ཆོས་སྐུའི་ལྷ་ལམ་མ་རིག་ཆུ་འཛིན་གདོད་བྲལ་དབྱིངས་ན་གཟུགས་སྐུ་ལག་པའི་ཉིན་མཚན་མགོན་ནི་བདུད་ཆུའི་སྒྲ་གཅན་རྩ་བྲལ་འཕྲིན་ལས་མཁྱེན་བརྩེའི་འོད་འགྱེད་མཐའ་ཡས་དཔལ་འབར་བས། །ཤེས་བྱའི་དངོས་ཀུན་ཁྱབ་ཅིང་འགྲོ་བ་རིགས་རོ་ལམ་རྒྱུད་དབང་པོ་སྐྱེ་གནས་དུས་ཀྱིས་བསྡུས་པའི་སྲོག་ལྡན་ཀུན་གྱི་ཆོས་ལ་རྨོངས་པའི་གློ་བུར་མུན་པ་མཐའ་དག་རབ་བསལ་ནས། །དུག་མདའི་དབང་གིས་སྒོ་མེ་མི་དགེ་ཕྱོགས་དང་མཚམས་བྲལ་ཕུང་པོས་འཕངས་པའི་ལམ་དུ་ཞུགས་དང་འཇུག་འགྱུར་ཞུགས་འབྲས་ཚོར་བ་ཉམས་མྱོང་ཀུན་ལས་ཕྱིར་ལྡོག་བདེ་བར་ངལ་བསོས་ཏེ། །སླར་ཡང་རྣམ་བྱང་རྒྱུ་ལམ་དག་ལ་བཀོད་ནས་འབྲས་བུ་དབང་ཕྱུག་ཀླུ་ལྡན་ཚེ་འདིར་རྩོལ་མཛད་མཁའ་མཉམ་འགྲོ་བའི་དཔལ་མགོན་མི་ལ་ཞེས་གྲགས་སྟོབས་བཅུ་མངའ་བ་དེ་ལ་འདུད། ། ，这首藏文诗本身文字冗长、辞格叠用、语义艰涩，理解起来有很大的的难度。若翻译时，再将其中的数字藻饰词ལག་པ །（指二），ཆུ།（指四），རོ། （指六）， དབང་པོ།（指五），དུས།（指六）， མདའ །（指五）， མེ།（指三）， ཕྱོགས།（指十） ，ཕུང་པོ །（指五）， ཀླུ །（指八）等依次直译为手、河、味、根、时、箭、火、方、蕴、龙，那么汉语读者犹如读天书，必会产生如坠五里云雾之感。故被意译为如下：“晴空法身二色身，离无明翳破四魔，犹如日月光遍照，一切所知诸境界。六趣五道四生众，昧于佛法生愚蒙，光芒四射悉照破，尽除所有诸昏暗。五毒作祟令三门，造集十恶五无间，堕恶趣诸受苦众，悉获救度享安乐。所有此等胜妙果，皆赖著名米拉尊，众有情之吉祥祜，十力王前我敬礼！
对这些散见于各文章中的数字藻饰词，我们之所以要强调意译，其原因在于在汉文中完全出现了文化空缺现象，因为数字藻饰词在梵文中原被用于时轮金刚等上部密宗典籍中，而那些经典在历史上却没有译成汉文。我国当代著名藏学家多识教授说“藏传佛教是显教菩萨乘与密教金刚乘合二为一的教派，而汉传佛教是大乘显教。唐代虽然译过一些密经，但都属下部密，而且早已绝传。有人将净土宗划为密宗，但从教义上衡量，这种观点难以成立。藏传佛教四部密法俱全，但藏传佛教独有的密法是无上密，所谓即身成佛之法也只在无上密中才有，因为下三部密中虽有多种成就的修法，但都没有幻身和光明识的修法，即生成佛却离不开这两种双运成就”，
但所谓意译不是一种随意或自由的翻译，不是对原文的囫囵吞枣和改头换面，而是一种传达原文意义而不拘泥于其形式的全译策略。遗憾的是以往不少汉译藏文文献中因理解不当或不深而出现了译义错误等现象，影响了译文的质量。如《西藏王臣记》原文礼赞部分的སྨྲ་བའི་འབབ་སྟེགས་མདུད་པའི་རྒྱར་བཅིངས་ཀྱང་།一句，郭和卿先生译作“说讲台前布网结，气象森严谁不吓”，将其中的藻饰词སྨྲ་བའི་འབབ་སྟེགས（指舌）误译成一般词语“说讲台”。又如该书第4页上的འདྲེན་མཆོག་སྟོབས་བཅུ་མངའ་བ་སྟོང་གི་མི་ལྟུང་ཕྲེང་བའི་དབུས་ནས་ཆུ་ཤེལ་དབང་པོའི་དཀྱིལ་འཁོར一句中指群星的藻饰词མི་ལྟུང་ཕྲེང་བ，被误解为“珠联不断”，将整句译成“如珠联不断的贤劫千佛中，那犹如圆满月轮”，从而把作者为特意赞颂释迦牟尼佛，将其比作月亮，将其他众佛比作群星，说“最胜导师，十力救主，如满月轮，居于千佛群星之中”的意义在译文中未准确体现。同样，原文第168页上的འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་མཁས་གྲུབ་རྣམས་ཀྱི་གསུང་གངས་ཅན་གྱི་ལྗོངས་འདིར་འགྱུར་བའི་གླེགས་བམ་རྣམས་ཀྱི་སྟེང་དུ།རྒྱལ་བ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་གསུང་འབུམ་པོ་ཏི་བཅུ་དྲུག་བསྣན་པའི་པུསྟ་ཀ་མཁའ་མདའ་མིག་གི་གྲངས་ལྡན་བཞུགས་ཤིང།一句，译成“并在此期间，在西藏所译印度方面善巧有成的诸大德各种著作原有的部数上，增补了宗喀巴大师的著作十六部，而凑足了四十八部之数”。将原文中用来分别表示“零、五、二”的数字藻饰词མཁའ། མདའ །མིག误译成“四十八”。 藏族古典文学名著《少年达美的故事》第19页上的“སྲིད་པའི་བླ་རེ་འཆི་མེད་ལམ་ཡངས་པོར།།མཚུངས་མེད་སྣང་བའི་གཏེར་གཅིག་ཉིན་མོར་བྱེད།།གླིང་བཞི་རང་སྣང་བགྲོས་ཀྱིས་བསྐོར་བ་ལས།།གླིང་གཅིག་རང་གིར་བཟུང་ལ་དོན་གྱིས་དབེན།།一首诗文中指“天空”的藻饰词，（原义为寿命自在，长生不死的天神行走的路），也因未能正确理解，并在译文中任意增加“敬信三宝”等内容后，把原义“在那广阔无边的天穹，发出无限光芒的太阳，应当逍遥遨游四大洲,仅照一洲停转有何益”，却译成“敬信三宝光明无量，红日普照辉煌无比。四洲天地辽阔无垠，荒凉孤岛黯然无光。”致译义与原义相差千里。
可见意译藏文藻饰词时，在准确理解原义的基础上如实表达特别重要。否则，难免胡译、乱译。
三、直译与意译结合并行法
译界一般认为：直译和意译是对立的。直译的条件为原文和译文在内容和形式上都能统一或基本统一，因此按原文的表述形式转换，仍可在意义对应转换的前提下保证译文的优势不受损害。意译的条件为原文和译文在内容和形式不能统一或不能获得和谐的统一，因此不能按原文的表述形式转换，而必须摆脱原文表层形式的束缚，按译文的表达习惯赋形于词语，以便保证原语意义的对应转换以及译文优势不受损害，具体运用时则取此舍彼或取彼舍此。其实这两种翻译方法并非完全对立，更不是用一种方法排斥另一个方法，而往往可以互相关联、互相补充、相辅相成，甚至有时候完全可以结合起来使用。翻译藏语藻饰词时则更应如此。如：སྲིད་པ་སྣང་བྱེད་གསེར་གྱི་ཐིག་ལེའི་གཟུགས།། ཆུ་ལྷའི་ཕང་བར་ཞུགས་ཚེ་ཡིད་གདུང་གི། མུན་པས་ཁྱབ་ཀྱང་རིང་མིན་དབང་ཕྱོགས་མཁར།།འཆར་བའི་དགའ་སྟོན་ཉམས་སུ་མྱོང་ཇི་བཞིན།།被译为“世间发光之主东升之旭日啊，一当沉睡入水仙女的怀抱里，沉痛的夜幕降临笼罩着大地，但不久东方太阳又冉冉升起，照旧享受着光明欢腾的欣喜。”将原文中指太阳的第一个藻饰词སྲིད་པ་སྣང་བྱེད།直译成“世间发光之主”，第二个藻饰词གསེར་གྱི་ཐིག་ལེ།意译为“旭日”。又如“ངོ་མཚར་དཔྱིད་ཀྱི་རྒྱལ་མོའི་མགྲིན་སྙན་གླུ། འཁྲོལ་བས་བསུས་པའི་དུས་སྟོན་དབྱར་གྱི་དཔལ། །སྔོ་བསངས་སྤྲིན་གསར་མཁའ་ལ་ལོང་ལོང་དུ། །གཡོ་བར་འགྲན་པའི་ཚུལ་གྱིས་ནོར་འཛིན་ཁྱོན། །---”被译为“奇妙的天使杜鹃的悦耳声音，迎来了使人陶醉的盛夏美景，鲜艳的彩云在蓝天漂浮游荡，持宝大地为媲美而铺满绿茵。”将指大地的藻饰词ནོར་འཛིན།译成“持宝大地”，其中“持宝”为直译，“大地”为意译。尽管这两个译文中所采取的直、意译结合方式有所不同，但这样处理后不但没有以辞害意，反而别具风味。类似的还有“ཐག་རིང་ཤུལ་ལམ་བགྲོད་པའི་ངལ་དུབ་ཀྱིས།།མནར་བའི་སྐབས་འདིར་རང་རང་དཔའ་བསྐྱེད་དེ།།རྣམ་མང་གཉིས་འཐུང་དབང་པོའི་ཁྱུ་ཡི་དབུས། །འཇིགས་མེད་གདོང་ལྔའི་རྒྱལ་པོ་ཆས་པ་ལྟར། །……”被译为“趁着敌军长途跋涉疲惫之至，我军以逸待劳拿出十足勇气，犹如雄狮奋起神威出其不意，冲进那些二饮王的大象群里”……。同样把藻饰词གཉིས་འཐུང་དབང་པོ། 译成了“二饮王的大象”，其中“二饮王”为直译，“大象”为意译。“དེ་ནས་རི་དྭགས་མིག་ཅན་བུ་མོ་དེ།།པད་མ་རྒྱས་ཚལ་གྲོང་ཁྱེར་འདས་པའི་མཐར།།ཆར་སྤྲིན་སྔོན་པོ་འགྲོགས་རླུང་བསིལ་ཅན།།一句，译作“从现在起那个鹿眼睛的美人，就离开了白玛杰巴这一都城，与青云细雨作伴而凉风凄凄。”将指美女的藻饰词རི་དྭགས་མིག་ཅན།译成“鹿眼睛的美女”，鹿眼睛为直译，美女为意译。གེ་སར་རལ་བ་གསིག་པའི་པད་མ་དང་།།ཀུ་མུད་ཨུཏྤལ་འདབ་བརྒྱ་གྲོལ་བ་ལ།།ཉེར་ཆགས་རྐང་དྲུག་སྦྲང་རྩིའི་དགའ་སྟོན་གྱིས།མྱོས་ཤིང་རྣམ་འཕྲུལ་གླུ་དང་གར་དུ་ཟློས།།译作“花蕊的丝须不断抖动的莲花，各色君陀玉荷都在盛开怒放。极可爱的六足蜜蜂欢乐无限，发狂似的歌声舞态善于神变。”将指蜜蜂的藻饰词རྐང་དྲུག译为“六足蜜蜂”，六足为直译，蜜蜂为意译。
笔者认为，这样翻译有以下几个好处：1、有利于译文行数的整齐和字数的统一。假如上述这几个译文中不采取直、意译相结合的方法，把藻饰词ནོར་འཛིན། གཉིས་འཐུང་དབང་པོ། རི་དྭགས་མིག་ཅན།རྐང་དྲུག依次译成“持宝大地”、“二饮王的大象”、“鹿眼睛的美女”和“六足蜜蜂”，那么，译文行行不可能整齐统一，都为12字数，反而会出现或长或短的现象，进而影响整个韵文的形式美和音乐美。2、避免重复和单调。 སྲིད་པ་སྣང་བྱེད་གསེར་གྱི་ཐིག་ལེའི་གཟུགས།一句中指太阳的藻饰词སྲིད་པ་སྣང་བྱེད།和གསེར་གྱི་ཐིག་ལེའི་གཟུགས།都若被意译为“旭日或太阳”，不但意义方面会重复，缺乏诗味，连句子都无法通顺。3、在译文中起了“点晴”的作用，活跃文章气氛，具有特殊风味。因此可以说，这样处理后藻饰词在译文中与“原文中一样起到了“文辞华丽、避免用词单调、填补音节数量等三大功能”。鲁迅先生谈起翻译的作用时曾说“不但在输入新的内容，也在输入新的表现法”。我想，根据具体语境在保证意义对应转化的前提下，适当采取直、意译相结合的方式来翻译藏语藻饰词，不妨视为在汉语中输入藏语新词语、新表现法的手段之一，至少可以看做为今后在译文中直译藏文藻饰词的过渡性手法。纵观人类历史，任何语言都是通过翻译这一途径来吸收新词汇，丰富表现方式的，而从不拒绝适度的异化，现代汉语也毫不例外。我国著名翻译理论家刘密庆先生说“把译文优势绝对化无异于盲目维护这种语言的局限性，无异于拒绝语言可以适度异化的灵活性和进步性。试设想我们在翻译西方文艺作品时抛弃一切具有异国情调的情节或描写，如基督教的宗教活动（洗礼、弥撒等等）、人物体态语言（Body Language）（胸前画十、耸肩等等），或者更荒谬地将它们作‘并行式转换’，改为佛教的念经、烧香、作揖、叩首等等，那还成什么翻译科学和艺术？ 实践证明，任何一种语言都是具有‘异化可溶性’的。现代汉语有许多词语和表达法都是‘异化的产物，但在汉语中却很有生命力（如‘种子选手’、‘交通高峰’、‘带有色眼镜看人’等等）。汉语是以分析性为主的语言；它所具有的综合性，特别是现代汉语的许多形式变化，不能不说是受到综合型语言的影响，如‘进行了并正在进行着’、‘过去是、现在是、将来仍然是’等等格式，都已经被汉语吸收。”我想在对待藏文藻饰词时也应该如此，至少允许译文的适度异化。
另外，更为重要的是宋、萧二位在翻译《勋努达美》时所采取的上述这一方法为我们进一步了解直译与意译的关系提供了新的视角，深化我们的认识。因为在以往国内外翻译学中谈起直、意译的结合时更多的是将其放在句子及更长的语言单位中，说“句子中往往有一些词组、短语或句子的一部分是可以直译的，而其余部分不能直译的自然应当意译。……这种直译和意译相结合在翻译实践中占着极大的比重。”“直译和意译两种方法，完全可以交替使用、互相补充的。在一首诗里，根据两种不同的语言的具体情况，有时可以直译，有时也可以意译；甚至在一行诗里，前半句是意译，而后半句是又是意译。”“哪些句子用直译法比较好，就用直译法，哪些意译法比较好，就用意译法。翻译一篇文章和一本书，决不可能全部采用直译法或意译法，必须时刻把这两种方法辩证地加以灵活运用，才不至于文不达意，词语不通。”“一部译作、一篇译文就既不是单纯直译的产物，也不是单纯意译的产物，而是直译和意译相结合的产物。”等等，而从未结合一个最小的语言单位词来说明二者的相辅相成、并行不悖的内在关系，甚至在谈词的翻译方法时往往把“直译”与“意译”对立起来，认为用了直译就不用意译，或者用了直译就不能用意译以及是直译就非意译，更不会对同一个词同时用直译和意译相结合的方式来进行处理。这些认识就直接导致了几千年来的直译与意译之不休争论。因此，可以说翻译藏文藻饰词时所采取的直译与意译相结合的新方法进一步提升了我们对这两个主要翻译方法深层关系的认识，至少可消除某些固有的偏见。同时也可印证“一切差异都在中间阶段融合，一切对立都经过中间环节而互相过度……辩证法不知道什么绝对分明的和固定不变的界限”哲学原理和“当研究到一定程度时，就需要有人在两个互相割裂的领域之间来穿针引线、摆渡架桥的工作。这种辩证的沟通，可以产生崭新的，既区别此，又区别彼的独立学科（至少是独立的研究领域）；又能使原来的两者打破僵持的局面，获得新的生机”的科学道理。
四、略译或改译
黄明信先生在谈起《藏传时轮历时宪历译解》一书的翻译方法时说“藏文的历算书里，常用异名（指藻饰词）来表达数字，例如二可用眼或手代替，同时又在这个字的上面或者下面加写数码，采用双重的手段来表达。因为数码很容易写错，而异名则不易写错。但用异名表达复名数时，判位又不易准确，所以数码仍有必要；两者可以起互相校正的作用，这是藏文历算书的一项优良传统。但全部照译成汉文，反给读者增加困难，所以本书译文完全直接写出数字。”的确，藏文各历算著作中计算某种数目，特别是大数目时，则用数字藻饰词和传统数字书写形式双重手段来表示。对这类句子，我们在保证译义准确的前提下，最好用各种数码等形式来翻译，把原文中所运用的数字藻饰词部分可以略而不译，以免繁琐。如；ཟླ་དག་གནས་ལྔ་སྟེང་རིམ་བཞིན། །མིག་༢ཕྱོགས་༡༠ཀླུ་དབང་༥༨ལག་༢ཕྱོགས་༡༠བསྒྱུར། །དེ་ཉིད་༢༥མིག་མཚོ་༤༢ཉི་མ་༡༢དང་། །གཟུགས་༡དང་དྲག་པོ་༡༡བྱིན་བྱས་ལ། །འདོད་༡༣རོ་༦མཁའ་རོ་༦༠ཐིག་རོ་༦༠དང་། །འཁོར་ལོས་༢༧དོར་ལྷག་ཉི་ངྷྲུ་འཆར། །可以译为“积月重张五位，从上位起依次乘以二、十、五十八、二、十；恒加廿五、四十二、十二、一、十一，依次除以十三、六、六十、六十、二十七，商余即是太阳基数。”又如དེ་ལས་ཁྱིམ་ལོངས་བསྒྲུབ་པའི་ཕྱིར། །ཚེས་ལོངས་རི་མཁའ་རིའི་༧༠༧བར་གསིལ་༡༥༠༣༢༢༥༠། །གནས་གཉིས་འོག་མ་མིག་༢་གིས་བསྒྱུར། །མདའ་རོ་༦༥ཐོབ་ནོར་སྟེང་བསྲེས་པས་༡༥༤༩༤༧༨༠། །འཆར་བ་རི་མཁའ་རི་༧༠༧དང་རོ་༦། །མཁའ་རོ་༦༠རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བསྒྲིལ་ལྷག །ཁྱིམ་ཞག་དུས་ཀྱི་རྟག་ལོངས་ཡིན་༦༠ 、༥༢ 、༤ 、༡༦༨ 、༥༠ ། །可译作“由太阴日求宫日平均长度：太阴日长度化为707分之一息，得15032250，重张两位，下位乘以2，除以65，商数加于上位，得15494780，按707，6，60进位，得60漏刻52分4息168/707 50/65，是为宫日的平均时间长度（C0）”。 དེ་ལས་ཁྱིམ་ལོངས་བསྒྲུབ་འདོད་ན།།ཉིན་ལོངས་ཆུ་ཚོད་མཁའ་རོའི་༦༠དབྱུག བུག་མཁའ་མིག་བུག་ཡིད་༡༤༩༢༠༩ཀྱིས་བསྒྱུར༨༩༥༢༥༤༠།། འཆར་བ་དུས་མདའ་མཁའ་རི་ཡིད་༡༤༧༠༥༦།། རྣམས་ཀྱིས་བགོས་ལྷག་རིམ་བཞིན་དུ།།མཁའ་རོ་༦༠དུས་༦དང་རི་མཁའ་རི་༧༠༧།།མདའ་རོ་༦༥རྣམས་ཀྱིས་རིམ་བསྒྱུར་ལ།།བགོད་བྱེད་༡༤༧༠༥༦ཀྱིས་ཐོབ་རིམ་བརྩེགས་པས།།སྔར་བཞིན་ཁྱིམ་ཞག་དུས་ལོངས་འཆར།།བསྒྱུར་བྱ་སྒྱུར་བྱེད་དེ་ལྡོག་ཚུལ།།ཁྱིམ་ཞག་རྟག་ལོངས་གནས་ཐབས་ཅད།།དུས་མདའ་མཁའ་རི་ཡིད་༡༤༧༠༥༦ཀྱིས་བསྒྱུར།།འོག་ནས་མདའ་རོ༦༥རི་མཁའ་རི་༧༠༧།།དུས་༦དང་མཁའ་རོས་༦༠དབྱུག་སར་བསྒྲིལ།།བུག་མཁའ་མིག་བུག་ཡིད་༡༤༩༢༠༩ཀྱིས་བགོ།།སླར་ཡང་ཉིན་ལོངས་གནས་སུ་ལྡོག།译为“由太阳日长度求宫日长度。太阳日长度，即60漏刻，乘以149209得8952540，再除以147056，商余依次乘以60，6，707，65，仍除以原除数147056，记其各级商数，仍得宫日平行C如前。还原法：将被乘数与乘数颠倒互换，宫日平行各位，乘以147056，从下而上按65，707，6，60收至刻位，除以149209仍得太阳日长度（60漏刻）。”等等。总之，笔者认为这样翻译后既精确，又简洁，更保证了译文的可读性。假如这时候把原文藻饰词部分都一同直译出来，会使译文冗长繁琐、佶屈聱牙，甚至会似有文理不通的硬译之嫌。
另外，由于受印度诗学和词藻学的影响，不少藏族学者在著书立说时叠用藻饰词等各种修辞手法，包括历史著作，因此很多记事类文章都用词华丽，行文艰涩。对这类，有时为保证译文表义的准确性及内容的客观性，包括藻饰词在内的很多修饰需要进行改译，甚至略而不译。如；“དེ་ལྟར་ཕུལ་དུ་བྱུང་བའི་སྙིང་སྟོབས་གོ་ཆ་བཙན་པོ་གྱོན་ནས་རྣོ་ངར་མི་བཟད་པའི་མཚོན་ཆས་བདུད་སྡེའི་སྙིང་ལ་བརྣག་ནུས་ལས་འདས་པའི་དུཿཁ་སྟེར་བའི་བྱེད་པོ་ལྷ་ལུང་དཔལ་གྱི་རྡོ་རྗེས། མེ་ཏོག་མདའ་ཅན་གྱི་འདབ་བརྒྱ་རྣམ་པར་བཞད་པའི་ཟེའུ་འབྲུ་གླང་དར་མ་འུ་དུམ་བཙན་ཉི་མའི་བུའི་གངས་རིའི་དུམ་བུ་གསར་དུ་ཆད་པའི་འཕྲེང་བ་ལྟ་བུའི་མཆེ་བའི་གྲོང་ཁྱེར་དུ་སྤྱུགས་པའི་མཇུག་ཏུ་་་་་་”一句，可根据原文的基本意思改译为“身着无比神勇坚甲，能以利刀刺穿恶魔之心的拉隆·拜季多杰，射死极喜自在魔王郎达玛·乌栋赞，将他送进张着雪白獠牙的阎罗王大口后……”。对此，也可以摄其要义略译成“拉隆·拜季多杰杀掉郎达玛后……”，而不必按其字面意义直译成“自那身穿卓越精神坚甲、手持利刃，能向恶魔之心刺去，并能给以难忍之苦的人物拉隆·拜季多杰，将极喜自在魔王郎达玛·乌栋赞赶进阎罗王张着雪白獠牙城池般的大口以后”，⑤更不能像郭和卿先生那样翻译成“自从拉隆·伯季多杰，身着卓越精神的坚铠 ，手持锐利无比的兵器，前去射穿那恶魔之心，给以惨死的痛苦之后，他离开了象征极喜自在魔心花开放的郎达玛·乌栋赞赶紧阎罗王口中獠牙般的雪山环绕着大城（即拉萨城）”。这种机械的硬译会使汉语读者读起译文味同嚼蜡，根本不懂原义。
那么有人会问，对散见于各文章中的很多藻饰词这样改译或略译后不就失去了原文的语言风格吗？的确如此，这就牵扯到翻译学所讲的可译性和不可译性、异与同、神与形的矛盾关系。不同语种间的翻译，一般有可译论者和不可译论者两种持不同观点者。可译论者认为：各语言尽管千差万别，但都同属于人类交流工具这一“家族”，它们之间必有“家族的相似”。再说人类认识所指同一，由同一所指在人脑中构成基本相同的概念系统或语义系统，即思维认识论所谓的同构或基本同构。而人们进行正常思维活动的形式也不外乎分析、综合和概括，其逻辑方法为概念、判断和推理。所有语言之语法基本成分，也无非是主语、谓语、宾语、定语、状语和补语，并发挥大体相同的功能。各语法成分间的配列式是:SV-VS（主谓-谓主）、SVO-SOV（主谓宾-主宾谓）、SVA-ASV（主谓状-状主谓），表现出一定的规律性，因而语际间具备了大体相同的，对应的语义结构。再加文化的相互渗透性为语言间的转换提供了信息通道，因此，主张各语言间是能够翻译的。而不可译论者则认为：人类要完全、准确地了解自己生活的这个世界是不可能的，同样对一个陈述的意义要作出准确、全面的阐释也是不可能的。既然一个陈述的意义永远难以认识，那么旨在把一门语言的意义传达到另一种语言中去的翻译也是不可能的。他们甚至提出“世界映象说”，还进一步论证语言结构、宇宙结构与人类思维的普遍结构之间并非直接的对等关系，从而在理论上否定了不同语言之间翻译的可能性。但不管怎么样，目前翻译界一般认为：“翻译是可能的，但它确有限度”。其限度主要由人类思维同构的相对性，各语言本身具有的模糊性，语际转换中出现的语言文字机构障碍、惯用法障碍、表达法障碍、语义陈述障碍及文化障碍等异性特征所使然。由于这些障碍及其造成的可译限度的客观存在，我们在翻译时，有时候作为语言外在的“形”，内在的“神”就无法有效统一，很难做到“形神兼备”，因而也就不得不采取变通的手法来弃形存神，以保证译文的可读性。我国著名翻译理论家刘密庆先生说“译文优势的标志就是内容（原文深层结构）与形式（译文表层结构）的统一，是神与形的统一。在神与形有矛盾而又无法统一时，重神似而不重形似”。他又说“可译性应以可读性为衡量标准，不顾可读性而译出来的东西是没有什么社会价值的，充其量只能是译者对原作的个人理解的记录。因此，一味强调理解不顾表达，一味强调直译忽视改译，一味表明可译不顾可读的观点是十分片面的”。方平先生说：“高度重视艺术形式和内容间不可分割的关系，亦步亦趋，自然很好：但无论如何不能摒弃语言处理上的变通和灵活性。因为必须清醒地认识到语言既有它的流动性、可塑性，也有它约定俗成，不可强求的一面；不能为了迁就原文而不考虑本国语言的承受能力，造成语言超载、语言疲劳的现象”。鲁迅先生也说“……更不能让读者硬着头皮去读懂，这样太霸道”⑤。因此，我们在翻译部分散见于各文章中的藏文藻饰词时，不管从汉语自身的承受能力，还是从译文本身的可读性讲，在目前这种藏汉文化交流的现状下，有时的确需要采取改译或略译的方法，而不能一味地求形似而导致“神死”。
总之，藏文藻词汉译应有直译、意译、直译与意译结合并行法以及改译或略译等四种方法。这些方法要根据具体内容和语境来恰当、灵活使用，各有侧重，不能固定化和绝对化。由于藏汉文化的差别，目前除藏文藻饰词藏汉双语对照词典等外，将藏文藻饰词直译成汉文的限度较大，在篇章翻译时大部分则要意译，有时还要适当采用直译与意译相结合法以及改译或略译等变通手段，以求译文的可读性。但我们知道，语言之间的不可译性及不可直译性限度都是相对的，应该看到可译性在增长，可译性限度在收缩，这是大趋势。正如傅仲选先生所言：“各国语言中反映该国特有事物的词语，往往使译者捉襟见肘，找不到与之对等的译语词。这类词语在最初引入时，译者往往要意译或加注，否则读者不易理解。在这个阶段，它们是不可译的，而且同一个词可能出现几种译名。随着时间的推移，它们会在译入语中扎下根，逐渐成为通用词。这时它们不再是不可译了。许多外来语都经历了由不可译到可译的阶段。这类现象不仅过去有，现在有，而且今后还会有。这是因为语言是发展的。”相信随着人类思维的深化、翻译思想和方法的发展、藏汉语言接触的频繁与文化交流的深入以及汉语表达法可容性的扩大和广大汉语读者对藏文化接受能力的增强，作为相对不可译的藏文藻饰词直译性将不断增长，意译性限度等将不断收缩，并会出现更多既切合实际，又行之有效的翻译策略和方法来。（注释略）(作者：仁增<青海民族大学藏学院教授>，傅利平<天津大学公共资源管理研究中心教授>，桑杰<青海民族大学教授>)
原刊于《中国藏学》2018年第2期
